Nowelizacja ustawy o stowarzyszeniach – ciąg dalszy prac w Sejmie

Projekt nowelizacji został skierowany do Sejmu 15 grudnia 2015. Przez ponad pół roku pracowała nad nim nadzwyczajna podkomisja. Kilka dni temu (9 lipca) przewodniczący podkomisji skierował efekty tych prac do komisji, od których decyzji zależą dalsze losy projektu. OFOP skierował do posłów-członków komisji stanowisko OFOP popierające projekt.

Projekt nowelizacji został skierowany do Sejmu 15 grudnia 2015. Przez ponad pół roku pracowała nad nim nadzwyczajna podkomisja. Kilka dni temu (9 lipca) przewodniczący podkomisji skierował efekty tych prac do komisji, od których decyzji zależą dalsze losy projektu. OFOP skierował do posłów-członków komisji stanowisko OFOP popierające projekt.

Stanowsko zostało przyjęte przez Zarząd OFOP 11.01.2015

Poniżej zaktualizowana treść, odpowiadająca obecnej zawartości projektu. Zachęcamy Was do przesyłania posłom Waszych słów poparcia dla projektu nowelizacji ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Nawet krótki mail może mieć wpływ na opinię posła. Pokażmy, że projekt jest ważny. Rozpatrywać je będą Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka oraz Komisja Polityki Społecznej i Rodziny.

Zarząd Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych z zadowoleniem przyjął informację o skierowaniu pod obrady Wysokiej Komisji projektu nowelizacji ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Uważamy, że zmiany te, będące efektem propozycji środowiska, przyczynią się do wzmocnienia sektora pozarządowego. Choć wiele propozycji zmian przygotowanych przez OFOP (np. całkowite zniesienie nadzoru administracji nad stowarzyszeniami) nie zostało w tej propozycji uwzględnionych, jednak projekt jest wynikiem długiego procesu konsultacji i uznajemy, że obecna propozycja jest realna i ważna dla sektora. Dlatego w imieniu organizacji członkowskich, a równocześnie – jesteśmy przekonani – w interesie wielu organizacji pozarządowych, zwracamy się do posłów wszystkich klubów i partii politycznych o poparcie tego projektu.

Uzasadnienie

Proces powstawania projektu

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych od początku brała udział w dyskusji nad koniecznością nowelizacji ustawy Prawo o stowarzyszeniach (dalej Ustawa), prezentując już na wstępnym etapie prac swoje stanowisko (z 3 marca 2009 r.) na posiedzeniu Parlamentarnego Zespołu ds. Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi, a także odnosząc się do propozycji projektu ustawy o zrzeszeniach z 2010 r. Z uwagi na liczne zastrzeżenia środowiska organizacji pozarządowych ustawa o zrzeszeniach została przez senatorów wycofana. W wyniku dyskusji (m.in. w ramach Forum Debaty Publicznej) uznano, że  zmiany dotyczące stowarzyszeń powinny zostać przygotowane w środowisku pozarządowym. Inne formy zrzeszeń pozostały zaś poza obszarem tych prac. OFOP wraz z Forum Darczyńcówi Siecią SPLOT przeprowadził proces tworzenia założeń do nowelizacji Ustawy w oparciu o głosy sektora pozarządowego. Założenia te[1] zaprezentowane zostały na VI Ogólnopolskim Forum Inicjatyw Pozarządowych w Warszawie we wrześniu 2011 r. i w Kancelarii Prezydenta w grudniu 2011 r. Pozytywne reakcje na przygotowane założenia[2] zarówno ze strony społecznej,jak i przedstawicieli Parlamentu i Kancelarii Prezydenta skłoniły OFOP do wystosowania do Kancelarii Prezydenta prośby o pomoc przy przygotowaniu nowelizacji.

W konsekwencji istniejący przy Kancelarii Prezydenta zespół zajmujący się problematyką finansowania organizacji pozarządowych został przekształcony w “Zespół ds. rozwiązań finansowych i prawnych w zakresie działalności społecznej i obywatelskiej“ o rozszerzonym składzie i zakresie zadań. W jego ramach powstała grupa robocza ds. zmiany ustawy
Prawo o stowarzyszeniach, w której pracach uczestniczyli również zaproszeni przedstawiciele Parlamentu i resortów rządowych. W konsekwencji ponadrocznej pracy przygotowano uzgodnioną, kompromisową wersję nowelizacji. Kancelaria Prezydenta skonsultowała jeszcze szeroko tak przygotowany dokument i po niewielkich zmianach Prezydent skierował projekt do Sejmu.

Główne zmiany

Wyraźnie trzeba podkreślić, że wszelkie propozycje zmian wynikają bezpośrednio z postulatów organizacji pozarządowych. Co więcej, większość rozwiązań, które budziły w środowisku kontrowersje, nie znalazła się w projekcie nowelizacji. Pragniemy zwrócić uwagę na oczekiwane efekty przyjętych propozycji:

Wzmocnienie roli rzeczniczej stowarzyszeń

Zapisane w preambule Ustawy zapewnienie „równego, bez względu na przekonania, prawa czynnego uczestniczenia w życiu publicznym i wyrażania zróżnicowanych poglądów oraz realizacji indywidualnych zainteresowań” zostało wzmocnione w art. 1, gdzie zapisano, że stowarzyszenia, „[w] zakresie swoich celów statutowych stowarzyszenia mogą reprezentować interesy zbiorowe swoich członków wobec organów władzy publicznej”.

Wzmocnienie roli członków

W stowarzyszeniach najważniejsi są członkowie, dlatego w nowelizacji pojawiają się zapisy, które mogą wzmocnić pozycję członków i komisji rewizyjnej (jako instrumentu kontroli w imieniu członków). Zgodnie z Ustawą (i to nie zostało zmienione) stowarzyszenia opierają “swoją działalność na pracy społecznej swoich członków” – pojawia się dodatkowo zapis, który wskazuje, że we wszelkich umowach i sporach  między stowarzyszeniem a członkiem zarządu, stowarzyszenie reprezentuje członek organu kontroli wewnętrznej lub pełnomocnik powołany przez walne zebrania członków lub delegatów.
Należy też zwrócić uwagę na inne uprawnienia. "Uchwała walnego zebrania członków (zebrania delegatów) sprzeczna z prawem lub statutem może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko stowarzyszeniu powództwa o uchylenie uchwały." Prawo do wniesienia powództwa "przysługuje 1/10 członków w stowarzyszeniach liczących ponad 100 członków albo 1/7 członków w stowarzyszeniach liczących poniżej 100 członków, nie mniej jednak niż 3 członkom". Ponadto członkowi stowarzyszenia przysługuje prawo do zaskarżenia uchwały skutkującej utratą jego członkostwa. Dodatkowo organ kontroli wewnętrznej może wystąpić do sądu (w sytuacji, gdy stowarzyszenie nie może działać z powodu braku członków lub władz) o rozwiązanie stowarzyszenia.

Uproszczenie rejestracji

O sile stowarzyszenia decydują jego członkowie. Jednak liczba 15 osób do założenia stowarzyszenia (jedna z najwyższych w Europie) jest często przeszkodą w rozpoczęciu działalności, stąd wniosek, by dla uproszczenia procesu rejestracyjnego zmniejszyć konieczną liczbę członków założycieli do siedmiu. Zniesiono równocześnie nadzór administracji nad rejestracją stowarzyszenia oraz skrócono czas: wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego nie będzie przesyłany do zaopiniowania organowi nadzoru, co znacznie skróci proces rejestracyjny.

Ograniczenie nadzoru
Nie udało się całkowicie zlikwidować nadzoru nad stowarzyszeniami, ale zniesiono go w procesie rejestracji (a więc także zmian w KRS), dodatkowo wprowadzono zapis, że żądając odpisów uchwał i niezbędnych wyjaśnień "[o]rgan nadzorujący jest obowiązany wskazać uzasadnienie żądań”, co ograniczy ewentualne nieuzasadnione ingerencje w działania organizacji.

Wzmocnienie stowarzyszeń zwykłych

Działalność stowarzyszenia zwykłego (nadal może ono zrzeszać od trzech do dowolnej liczby osób) zostaje wzmocniona poprzez fakt, że przedstawiciel lub zarząd reprezentujący stowarzyszenie zwykłe ma prawo reprezentować stowarzyszenie zwykłe we wszystkich czynnościach sądowych i pozasądowych, w tym przekraczających zakres zwykłego zarządu, na podstawie pełnomocnictwa udzielonego mu przez wszystkich członków, co zwiększa możliwość działania stowarzyszeń zwykłych. Równocześnie kwestia rejestracji pozostaje bez zmian ,za to wprowadzona ujednolicona ewidencja pozwala na większą jawność stowarzyszeń zwykłych. Stowarzyszenie zwykłe nie musi się ograniczać w pozyskiwaniu środków na swoją działalność tylko do składek członkowskich, ale może korzystać z darowizn, spadków, zapisów, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej, a także dotacji publicznych. Stowarzyszenie zwykłe  może też przekształcić się w stowarzyszenie z osobowością prawną, nie tracąc dotychczasowego dorobku.

Rozstrzygnięcie kwestii podwójnej osobowości prawnej

Nowelizacja  próbuje też rozwiązać narastający problem organizacji posiadających oddziały i związanej z tym podwójnej osobowości prawnej. Celem jest doprowadzenie do integralności działań organizacji posiadających oddziały, a tym samym do jasnego podziału kompetencji (opartych na statucie), jednolitości statutu i jednego miejsca rejestracji organizacji i jej oddziałów. OFOP wyraża nadzieję, że działające dotychczas organizacje posiadające oddziały o własnej osobowości prawnej dokonają zgodnego z ich statutami i za obopólną zgodą (zarządu głównego i zarządu oddziałów) dostosowania swojej struktury do wymogów nowej ustawy poprzez większą integrację organizacji lub – jeśli to okaże się zasadne i możliwe – przekształcenie się w federację (związek stowarzyszeń).

Wzmocnienie procesów zarządczych

Zarządzanie w stowarzyszeniach, które czasem obracają sporymi środkami, także z budżetów publicznych, wymaga często dużych umiejętności i odpowiedzialności. To statut powinien rozstrzygać o formach zarządzania. W nowelizacji zaproponowano zapis, który umożliwi zatrudnianie członków zarządu do profesjonalnego zarządzania organizacją, umożliwi zwiększenie odpowiedzialności osób bezpośrednio zarządzających oraz zlikwiduje często występujące zjawisko odgrywania przez członków zarządu podwójnej roli w stowarzyszeniach (obostrzeń takich nie ma w fundacjach), społecznej w zarządzie i odpłatnej jako pracownik zatrudniany przez zarząd (np. dyrektor biura).

Podsumowując – nowelizacja, utrzymując cały dorobek dotychczasowego stosowania Ustawy, wprowadza kilka zmian koniecznych (np. przyznanie uprawnień do tworzenia stowarzyszeń wszystkim „osobom fizycznym mającym pełną zdolność do czynności prawnych i niepozbawionym praw publicznych”) i kilka ułatwiających działalność stowarzyszeń (tak zwykłych, jak i rejestrowych), nie zmniejszając w żadnej kwestii dotychczasowych uprawnień organizacji.

[1]  Por. FederalistKa nr 8/2011 http://ofop.eu/sites/ofop.eu/files/biblioteka-pliki/f8_21-29.pdf

[2]  Zapis dyskusji w: Biuletyn Forum Debaty Publicznej nr 15 marzec 2012, Kancelaria Prezydenta RP, dostępny pod adresem http://www.prezydent.pl/dialog/fdp/biuletyny-fdp/