Stanowisko Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych w sprawie rządowego projektu ustawy o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej z dnia 17 stycznia 2023 roku

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych zapoznała się z najnowszą wersją projektu ustawy o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej (wersja z dnia 17 stycznia 2023 roku) przede wszystkim z perspektywy ochrony praw człowieka i obywatela.

Zauważamy, że projekt uległ modyfikacjom, ale nadal pozostają w nim rozwiązania budzące poważne wątpliwości, które zostały wyrażone w stanowisku OFOP z dnia 20 grudnia 2022 roku (LINK) i które raz jeszcze przywołujemy (z drobnymi zmianami dotyczącymi odwołań związanymi z inną numeracją artykułów):

• Wszelkie ustawowe dążące do uniknięcia szczególnych zagrożeń dla państwa zmiany środków konstytucyjnych mogą być wprowadzane jedynie w ramach stanów nadzwyczajnych określonych w art. 228 ust. 1 Konstytucji RP, tj. stanu wojennego, stanu nadzwyczajnego lub stanu klęski żywiołowej. Proponowane w projekcie rozwiązania są niekonstytucyjne, ponieważ ustanawiają instytucje stanu pogotowia i stanu zagrożenia, których Konstytucja nie przewiduje.
• Jednocześnie Projekt przewiduje w ramach stanu zagrożenia możliwość wydawania przez organy administracji rządowej wiążących poleceń skierowanych m.in. do władz jednostek samorządu terytorialnego oraz do przedsiębiorców (art. 35 Projektu). Rozwiązania te naruszając podstawowe zasady określone w Konstytucji RP. Po pierwsze, polecenia te mogą być wydawane poza określonymi w Konstytucji stanami nadzwyczajnymi. Po drugie, zakres ich wydawania nie jest ograniczony – tak jak w przypadku stanu klęski żywiołowej – jedynie do działań prowadzonych w celu zapobieżenia skutkom zagrożenia. Możliwość ich wydawania narusza więc zasady legalizmu i decentralizacji władzy publicznej. Projektowane rozwiązania godzą w konstytucyjną wolność prowadzenia działalności gospodarczej, umożliwiając administracji rządowej wydawanie poleceń przedsiębiorcom – pomimo, że tak daleko idących uprawnień nie przewidują nawet ustawy regulujące określone w Konstytucji stany nadzwyczajne.
• Co więcej, art. 36 Projektu umożliwia funkcjonariuszom służb mundurowych realizującym opisane wyżej polecenia “wydawanie osobom poleceń określonego zachowania się”. Po pierwsze, rozwiązanie to umożliwia funkcjonariuszom ograniczanie praw i wolności obywateli bez wprowadzania określonych w Konstytucji stanów nadzwyczajnych. Po drugie, przywołany przepis nie określa jakiego rodzaju zachowań mogą polecenia funkcjonariuszy, umożliwia więc funkcjonariuszom samodzielne decydowanie o tym jakie prawa i wolności obywatelskie mają być ograniczone oraz w jaki sposób. Tymczasem nawet w przypadku konstytucyjnych stanów nadzwyczajnych, zakres ograniczenia praw i wolności musi być określony w ustawie (art. 228 ust. 3 Konstytucji), a katalog praw i wolności podlegających ograniczeniom jest wskazany w samej Konstytucji (art. 233 ust. 1-3 Konstytucji).
• Każda ustawowa możliwość ograniczenia praw człowieka i obywatela oraz praw i autonomii innych podmiotów powinna być klarownie i precyzyjne opisana, zarówno w zakresie sytuacji, w której może być zastosowana, jak też ograniczeń, które mogą zostać wprowadzone. Projekt zarówno pod względem warunków uprawniających do wprowadzania stanów nadzwyczajnych, jak i ograniczeń praw obywateli i innych podmiotów, jest bardzo ogólnikowy, co pozostawia ogromne pole do nadużywania tych możliwości przez administrację rządową. Ogólnikowość projektu narusza także konstytucyjne zasady demokratycznego państwa prawa i legalizmu (art. 2 i 7 Konstytucji) oraz przepisy Konstytucji określające zasady wprowadzania stanów nadzwyczajnych (art. 228 ust. 3 i 233 ust. 3 Konstytucji).
  Projekt przewiduje także rozwiązania, które pozbawiają obywateli praw obecnie gwarantowanych przez Konstytucję i ustawy, przede wszystkim prawa do ubiegania się o wyrównanie strat majątkowych wynikających z ograniczania praw człowieka i obywatela w okresie stanu klęski żywiołowej.
• Z powodu fundamentalnych zastrzeżeń dotyczących niekonstytucyjności projektu i zagrożeń jakie niesie dla przestrzegania praw człowieka i obywatela uważamy, że projekt w obecnym kształcie nie powinien być dalej procedowany, a konieczne zmiany dotyczące ochrony ludności i stanu klęski żywiołowej powinny być wypracowane przez rząd wspólnie ze wszystkimi kluczowymi interesariuszami: samorządami terytorialnymi, przedsiębiorcami i organizacjami obywatelskimi, które udowodniły swoje znaczenie, na przykład wspierając uchodźców wojennych z Ukrainy czy likwidując skutki katastrofy ekologicznej Odry.

Jednocześnie wyrażamy zaniepokojenie faktem, że rząd prezentuje kolejną wersję projektu ustawy, a dotychczas nie odniósł się do uwag zgłoszonych w konsultacjach publicznych do poprzedniej jego wersji, co może oznaczać, że przeprowadzone konsultacje nie miały żadnego znaczenia dla prac nad projektem regulacji.