Spotkanie Zespołu Praw Osób LGBTQ+ Inicjatywy „Nasz Rzecznik” z RPO Marcinem Wiąckiem

1 września 2023
Aktualności, Nasz Rzecznik, Rzecznictwo krajowe

29 sierpnia 2023 r. odbyło się spotkanie Zespołu Praw Osób LGBTQ+ Inicjatywy „Nasz Rzecznik” z Rzecznikiem Praw Obywatelskich Marcinem Wiąckiem. Rzecznikowi towarzyszyły Justyna Jezierska z Zespołu ds. Równego Traktowania oraz Adela Gąsiorowska koordynująca współpracę Rzecznika z Inicjatywą.

Ze strony Zespołu Praw Osób LGBTQ+ na spotkanie w siedzibie Biura RPO przybyły osoby: Annamaria Linczowska (Stowarzyszenie “Kampania Przeciw Homofobii”), Dorota Stobiecka (Stowarzyszenie “My, Rodzice”), Erazm Dutkiewicz (Federacja “Znaki Równości”), Ewa Krzywaźnia (Inicjatywa “Nasz Rzecznik”), Ida Mickiewicz-Florczak (Stowarzyszenie “Fabryka Równości”), Justyna Nakielska (Koordynatorka Zespołu Praw Osób LGBTQ+ Inicjatywy “Nasz Rzecznik”, Stowarzyszenie “Kampania Przeciw Homofobii”), Milena Adamczewska-Stachura (Stowarzyszenie “Miłość Nie Wyklucza”); online uczestniczyła Anna Duniewicz (Koordynatorka Inicjatywy “Nasz Rzecznik”), Anna Mazurczak (Stowarzyszenie “Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego”) i Zuzanna Charkowska (Stowarzyszenie “Kampania Przeciw Homofobii”).

Justyna Nakielska rozpoczęła spotkanie podziękowaniami za czas i spotkanie oraz za ostatnie interwencje RPO ws. uchwał anty-LGBT – skargi RPO dotyczyły m. in. gminy Tuszów Narodowy oraz gminy Kock.

Podczas spotkania poruszone zostały priorytetowe dla Zespołu tematy:

  1. kwestia dyskryminujących zapisów w uchwałach – zwłaszcza Samorządowych Kart Praw Rodzin (SKPR),
  2. zasada niedyskryminacji i prawa podstawowe w ramach funduszy unijnych,
  3. tranzycja – najważniejsze problemy w sądowym postępowaniu dotyczącym uzgadniania płci,
  4. problemy tęczowych rodzin – szczególnie brak umieszczenia dwóch mam lub dwóch ojców w dokumentach dziecka
  5. SLAPPy – czyli pozwy, z którymi mierzą się osoby aktywistyczne działające na rzecz praw osób LGBT+,
  6. unijna Strategia na Rzecz Równości Osób LGBTQ na lata 2020-2025 i Krajowy Program Działań na rzecz Równego Traktowania na lata 2022-2030: wdrażanie – teoria a praktyka.

Justyna Nakielska podkreśliła konieczność istnienia systemowych rozwiązań, które pozwolą jednoznacznie stwierdzić, czy dana uchwała jest dyskryminująca, czy też taką nie jest. Osoby członkowskie Zespołu w ramach swojego zaangażowania w Komitetach Monitorujących fundusze UE bardzo często słyszą ze strony organów władzy lokalnej i administracji publicznej o potrzebie istnienia dokumentu/opinii, które jednoznacznie wskazywałyby co jest, a co nie jest dyskryminacją. Dysponując takim narzędziem osoby aktywistyczne angażujące się na rzecz praw osób LGBTQ+ będą mogły dużo sprawniej działać, a osoby w urzędach – skuteczniej domagać się przestrzegania prawa. Jednocześnie Justyna Nakielska podziękowała i przypomniała stanowczą odpowiedź RPO do Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej, w której wyraźnie zaznaczono, że strona RPO nie jest oficjalnym spisem samorządów z dyskryminującymi uchwałami.

Wobec zgłaszanych uwag i wątpliwości ze strony Zespołu ws. wdrażania unijnej Strategii na Rzecz Równości Osób LGBTIQ na lata 2020-2025 oraz Krajowego Programu Działań na rzecz Równego Traktowania na lata 2022-2030, Biuro RPO zadeklarowało przyjrzenie się zidentyfikowanym i zgłoszonym przez Zespół przypadkom, dotyczącym braku faktycznego realizowania działań na rzecz równości osób LGBTIQ.

Milena Adamczewska-Stachura przypomniała o przesłanych do Biura RPO opiniach prawnych, które opisują problem stricte dyskryminujących zapisów m.in. w gotowych do pobrania przez samorządy wzorach uchwał Samorządowych Kart Praw Rodzin. Jak podkreśliła, społeczność LGBTIQ+ nie jest jedyna grupą, które te uchwały dyskryminują, a najistotniejszym jest fragment o wyłączeniach finansowania projektów, które promowałyby równość praw dla osób LGBT+. Podkreśliła też, że samo w sobie przegłosowanie tych uchwał łamie zasadę legalizmu.

Rzecznik Marcin Wiącek podziękował za otrzymane opinie i zadeklarował niezwłoczne zapoznanie się z ich treścią. Dodatkowo – w przypadku przedstawienia przez Zespół zapisów dyskryminujących i jednoznacznie wykraczających poza zapisy Konstytucji – Rzecznik zapowiedział wystąpienie wobec każdej z tych uchwał. “To moja obietnica” – powiedział prof. Marcin Wiącek.

Erazm Dutkiewicz przedstawił sytuację osób transpłciowych podczas postępowań sądowego uzgadniania płci. Jednym z problemów jest kwestia kosztów takiego postępowania – opłaty kształtują się na poziomie nawet 7,5 tys. złotych, co często – zwłaszcza w przypadku młodych dorosłych – może okazać się skuteczną barierą na drodze do uzyskania orzeczenia o zmianie oznaczenia płci metrykalnej. Innym zauważonym w praktyce problemem jest kwestia biegłych powoływanych przez sąd – jak wskazał Erazm Dutkiewicz, sądy bardzo różnorodnie podchodzą do sprawy ich powoływania. Brak jednolitych zasad generuje również szereg problemów po uzyskaniu prawomocnego wyroku, co de facto utrudnia jego wykonanie. Po uzyskaniu orzeczenia niezbędne jest skorygowanie szeregu dokumentów (dyplomów, wpisów w rejestrach etc.), a praktyka podmiotów, które zmiany powinny wprowadzić jest niestety bardzo różna. Stworzenie np. kodeksu dobrych praktyk mogłoby bardzo ułatwić i przyspieszyć formalności. 

RPO poinformował, że nowa wersja poradnika dla sędziów – „Postępowania w sprawach o uzgodnienie płci” – jest w zasadzie na ukończeniu. Jak podkreślił, podręcznik opiera się na badaniach akt i powstał w wyniku współpracy szerokiego spektrum osób, których zagadnienie uzgodnienia płci dotyczy. Publikacja ma pozwolić osobie transpłciowej wytaczającej powództwo o uzgodnienie płci uniknąć jakiegokolwiek dysonansu lub poczucia dyskryminacji i wykluczenia oraz ułatwić sędziom orzekanie w postępowaniach o ustalenie płci. Rzecznik zapowiedział również powrócenie do tematu potencjalnych badań aktowych po wydaniu nowej wersji podręcznika oraz po wydaniu przez Sąd Najwyższy orzeczeń w dwóch sprawach, w których RPO uczestniczy. Będziemy pamiętać i na pewno się przypomnimy w tej sprawie.

Przy okazji rozmów dotyczących sytuacji osób transpłciowych ze strony Zespołu padły podziękowania za bardzo ważną interwencję RPO – skargę nadzwyczajną od prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w sprawie o uzgodnienie płci. 

Dorota Stobiecka zaapelowała do Rzecznika z prośbą o uważność i reakcję na możliwe transfobiczne i homofobiczne zachowania podczas obecnej kampanii wyborczej. Zwłaszcza w obliczu napływających doniesień o prawdopodobnych atakach wymierzonych w społeczność LGBTQ+ i organizacje sojusznicze, przede wszystkim zaś skierowanych w osoby transpłciowe.

Rzecznikowi przedstawiono także problem SLAPPów (ang. Strategic Lawsuits Against Public Participation) – czyli pozwów i innych działań prawnych mających na celu ograniczenie udziału w życiu publicznym – wobec osób aktywistycznych działających na rzecz społeczności LGBTQ+. Z perspektywy Zespołu – i jak pokazuje praktyka – celem powództw jest tłamszenie działalności aktywistycznej, dlatego przyjrzenie się SLAPPom i włączenie się BRPO w ich zwalczanie byłoby niezwykle cenne. W odpowiedzi Rzecznik zapowiedział, że widzi problem i będzie apelował o wdrażanie Dyrektywy UE. Zachęcił również do przesyłania do BRPO wniosków przedstawiających konkretne sprawy tak, aby Biuro mogło zapoznać się ze szczegółami.

Milena Adamczewska-Stachura przywołała aktualną niestety wciąż kwestię tęczowych rodzin i działań na rzecz implementacji orzecznictwa TSUE w sprawach o dokumenty tożsamości dla dzieci par tej samej płci. Przy okazji podziękowała Rzecznikowi za dotychczasowe zaangażowanie w sprawie i za jednoznaczne stanowisko RPO w kwestii uregulowania praw dzieci i rodziców z tzw. tęczowych rodzin.

Spotkanie zakończyło się prośbą i jednocześnie zaproszeniem ze strony Rzecznika do wspólnego wypracowania możliwych systemowych rozwiązań, które zapobiegałyby nieodpowiedniemu traktowaniu przez organy ścigania osób zgłaszających przestępstwa motywowane nienawiścią. Na kolejnym spotkaniu powrócimy do tematu.