Co sie dzieje w kulturze? Fundusze na kulturę i przyszły okres programowania

1 sierpnia Prezes Rady Ministrów podpisał zarządzenie zmieniające dotychczasowo obowiązujące zarządzenie w sprawie Zespołu ds. Paktu dla Kultury. To oznacza rozpoczęcie po ponad półrocznej przerwie pracy Zespołu (ostatnie posiedzenie odbyło się 16 listopada 2011, a w międzyczasie odbyło się, wymuszone przez stronę społeczną, jedno posiedzenie, ale z uwagi na zmiany w rządzie było one raczej informacyjne).

1 sierpnia Prezes Rady Ministrów podpisał zarządzenie zmieniające dotychczasowo obowiązujące zarządzenie w sprawie Zespołu ds. Paktu dla Kultury. To oznacza rozpoczęcie po ponad półrocznej przerwie pracy Zespołu (ostatnie posiedzenie odbyło się 16 listopada 2011, a w międzyczasie odbyło się, wymuszone przez stronę społeczną, jedno posiedzenie, ale z uwagi na zmiany w rządzie było one raczej informacyjne).
Może to również oznaczać, że ruszą również prace działającej przy zespole grupy ds. funduszy UE i EOG (europejskiego obszaru gospodarczego –  to m.in popularne fundusze norweskie). Dlatego warto napisać słów kilka na ten temat, aby wiedzieć na czym stoimy.

1.
Dyskusja na temat funduszy spójności w przyszłej perspektywie (2014-2020) pojawiała się silnie w trakcie prac Obywateli Kultury nad Paktem dla Kultury. Nie wynikało to wprost z paktu, którego artykuł 2 mówi jedynie, iż:
Rząd, poprzez odpowiednie działania we współpracy z sygnatariuszami Paktu, doprowadzi do osiągnięcia poziomu co najmniej 1% nakładów na kulturę w budżecie państwa poczynając od roku 2012 w perspektywie do 2015 roku. Do wydatków tych nie wlicza się środków samorządowych i europejskich (za wyjątkiem tzw. wkładu krajowego do projektów i programów finansowanych ze środków UE realizujących postanowienia Paktu).

Z uwagi na to, że rząd w artykule 15  zobowiązał się, iż we współpracy z sygnatariuszami Paktu dla Kultury, będzie realizował strategię rozwoju kapitału społecznego, której implementacje trudno sobie wyobrazić bez środków unijnych,  dyskusja o nadchodzącej perspektywie finansowej UE w tym kontekście jest nieunikniona.
W owym czasie – był to czas polskiej prezydencji i Europejskiego Kongresu Kultury – temat był nośny i nawet pojawił się apel, który można było podpisywać pod hasłem: „Więcej kultury w polityce spójności”, którą w internecie podpisało trochę więcej niż 800 osób.

2.
Jednak w przygotowanych przez Komisję rozporządzeniach kwestia kultury właściwie się nie pojawiła. Stąd m.in. OFOP podjął w swoim stanowisku inicjatywę na rzecz zmiany celu 10 na formułę „inwestowanie w edukację i kulturę, w umiejętności kluczowe i kompetencje kulturowo-społeczne oraz uczenie się przez całe życie”.  Uzasadniając to w sposób następujący:
„Kultura, edukacja i z nich wynikające kompetencje kluczowe, stanowią w opinii Federacji bardzo ważny warunek dla zwiększania skuteczności polityk wspieranych przez EFS, w szczególności na poziomie transnarodowym. Z tego względu kultura, silnie zakorzeniona w mentalności i kreująca tożsamość ludzi na danym obszarze, nie powinna być pominięta w kontekście szczególnych uwarunkowań terytorialnych.”

Na potrzebę zapewnienia środków na wsparcie obszaru kultury zwrócił również uwagę polski Rząd. W tym miejscu warto zasygnalizować pewną niejasność, na którą zwrócił uwagę dyrektor Chorąży na jednym ze spotkań.  Integracja społeczna w dokumentach europejskich nie jest obecnie bezpośrednio połączona z zatrudnieniem. Gdyby to okazało się, że rzeczywiście działania w obszarze integracji społecznej nie muszą bezpośrednio przekładać się na zatrudnienia, to być może w tym obszarze kultura stać się mogłaby ważnym czynnikiem integracji i spójności społecznej (zgodnie zresztą z intencjami Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego).

3.
27 czerwca o godz. 10.30  do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w imieniu Pani Minister Moniki Smoleń, zostaliśmy zaproszeni na spotkanie o przyszłość kultury w polityce spójności na lata 2014-2020, m.in.: temat stanu prac nad rozporządzeniami dot. funduszy strukturalnych w Radzie Unii Europejskiej.
Było to spotkanie nieoficjalne grupy ds. UE i EOG w niepełnym składzie np. bez przedstawicieli MRR. Grupa głównie składała się z Obywateli Kultury w tym,  OFOP reprezentowała Weronika Czyżewska. Dowiedzieliśmy się m.in. iż  22 czerwca został przedstawiony kompromis prezydencji duńskiej, w którym udało sie wywalczyć dwa zapisy w preambule: dziedzictwo i digitalizacje (digitalizacja dóbr kultury), starają się również wprowadzić zapis dotyczący infrastruktury kulturalnej. Jednocześnie trwają prace w Parlamencie Europejskim nad tym tematem –  do 7 lipca miało powstać stanowisko w tej sprawie. Mamy nadzieje, że po ponownym rozpoczęciu prac Zespołu i prace Grupy ruszą z miejsca.

Odbyło się również spotkanie z Dyrektor Departamentu Funduszy Europejskich Panią Karoliną Tylus-Sową dotyczące przyszłego okresu programowania, partnerstwa i planów DFE dotyczących finansowania kultury. Jak udało się dowiedzieć Weronice Czyżewskiej na spotkaniu, na którym była Pani Dyrektor w MRR, Dyrektor Zuber ( Ministerstwo Rozwoju Regionalnego) powiedział, że w przyszłym okresie programowania na pewno planują regionalne programy, centralne najprawdopodobniej także (jednakże nie wiedzą jeszcze jakie) oraz współpracę transgraniczną. Nie będzie programów sektorowych, być może ew. powstanie program społeczny. Problem jest z Warszawą i woj. Mazowieckim, ponieważ jest to już region bardzo rozwinięty i nie będzie mógł być prawdopodobnie beneficjentem. 

Bardzo trudno było wpisać kulturę w dokumenty strategiczne, na szczęście jest jej motyw w funduszach rybackich. MKiDN – DFE są bardzo otwarci na współpracę  oraz szerokie konsultacje.

4.
W miedzy czasie w MRR trwają  prace nad założeniami do umowy partnerskiej. Pojawił się dokument pod nazwą Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020 -uwarunkowania strategiczne w którym czytamy:
„Będzie miało to także konsekwencje dla wsparcia priorytetu dot. kultury – konieczność zmian w dotychczasowym podejściu do finansowania kultury. Należy postawić na inteligentne projekty z zakresu kultury, budujące kreatywność, jako element działań związanych z innowacyjnością, cyfryzacją, przedsiębiorczością oraz sferą rozwoju kapitału ludzkiego. (…)
Wsparcie dla kultury powinno opierać się przede wszystkim na wzmacnianiu jej roli jako katalizatora kreatywności i innowacyjności społeczeństwa i gospodarki. W tym kontekście istotne jest wsparcie dla potencjału kulturowego przede wszystkim o znaczeniu światowym i europejskim, wykorzystującego nowoczesne osiągnięcia nauki i technologii, które zmieniają kanały dotarcia do kultury i sposobu uczestnictwa w niej z pasywnego odbioru na świadomą selekcję i wybór (cyfryzacja zbiorów, dostęp zdalny i multimedialny).”

Tutaj OFOP w ramach ankiety konsultacyjnej dotyczącej zasady partnerstwa zwrócił uwagę na kwestie związane z kulturą pisząc:
„Podejścia do kultury  jako elementu „działań związanych z innowacyjnością, cyfryzacją, przedsiębiorczością oraz sfera rozwoju kapitału ludzkiego” – w naszym przekonaniu brakuje tu uwzględnienia wpływu kultury na rozwój  kapitału społecznego”

Tak więc kultura jest obecna w dyskursie na temat przyszłego okresu programowania, ale co wyniknie z tej debaty trudno powiedzieć. Niewątpliwie zaangażowanie organizacji pozarządowych w tej kwestii byłoby bardzo pomocne.

Piotr Frączak, Weronika Czyżewska, Michał Dymkowski