Zasady wyboru projektów na nową perspektywę – postulaty organizacji pozarządowych
Stała konferencja ds. konsultacji funduszy europejskich 2014-2020 przy udziale grupy roboczej 12 postulatów przygotowała postulaty dotyczące zasad wybory projektów na okres 2014-2020
Stała konferencja ds. konsultacji funduszy europejskich 2014-2020 przy udziale grupy roboczej 12 postulatów przygotowała postulaty dotyczące zasad wybory projektów na okres 2014-2020
Organizacje pozarządowe, spełniając istotną rolę w funkcjonowaniu zarówno całego kraju, jak i poszczególnych regionów, stanowią niezwykle ważny element demokracji i społeczeństwa obywatelskiego. Aby móc prowadzić swoje działania, korzystają z różnorodnych źródeł finansowania, w tym w znacznej mierze z funduszy unijnych. Od początku realizacji programów operacyjnych dokońca 2012 roku organizacje pozarządowe podpisały 10 430 umów na wdrażanie projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, co stanowi 13% wszystkich umów podpisanych wramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia. Doświadczenia trzeciego sektora, zarówno waplikowaniu o środki pochodzące z Funduszy Europejskich, jak i w realizacji projektów finansowanych ze środków unijnych, pozwalają organizacjom zrzeszonym w Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych zaangażować się w proces kształtowania perspektywy finansowej na lata 2014-2020.
Jednym z zagadnień, w kształtowaniu którego chce aktywnie uczestniczyć środowisko polskich organizacji pozarządowych, są procedury związane z procesem oceny i wyboru projektów dodofinansowania. W opinii trzeciego sektora w perspektywie 2014-2020 konieczne jest dążenie doich zobiektywizowania, a tym samym do zagwarantowania wszystkim wnioskodawcom równego dostępu do środków unijnych. Organizacje pozarządowe, bazując na swoich doświadczeniach, wypracowały szereg postulatów, których uwzględnienie w kolejnym okresie programowania przyczyni się do zoptymalizowania oraz ujednolicenia procedur oceny i wyboru projektów.
Znaczna część postulatów związana jest z osobami oceniającymi wnioski o dofinansowanie. Odichrzetelności i bezstronności zależy w znacznej mierze jakość realizowanych projektów, a zatem również poziom osiąganych wskaźników, które zostały założone w programach operacyjnych. Wnowej perspektywie finansowej powinno się więc dążyć do jednoznacznego uregulowania zasad istandardów postępowania ekspertów w procesie oceny wniosków. Cel ten możliwy będzie doosiągnięcia dzięki wprowadzeniu obowiązku powoływania do oceniania projektów certyfikowanych ekspertów zewnętrznych, posiadających wiedzę z obszaru, którego dotyczy dany konkurs, oraz dzięki uzależnieniu liczby ekspertów od stopnia złożoności merytorycznej i wysokości budżetu wniosku o dofinansowanie. Należy także określić jednolite zasady naboru oraz wymagania, jakie będą musieli spełnić potencjalni asesorzy, a także wystandaryzować przepisy dotyczące wykluczania ekspertów. Równie ważne jest wprowadzenie spójnego i przejrzystego systemu szkoleń dla osób oceniających wnioski o dofinansowanie. Ze względu na fakt, że eksperci mają wpływ nawydatkowanie znaczących środków publicznych, zawód ten powinien zostać podniesiony do rangi zawodu zaufania publicznego.
Druga grupa postulatów organizacji pozarządowych dotyczy propozycji rozwiązań, które powinny zostać wprowadzone do procesu oceny wniosków. Jest on kluczowy dla realizacji celów poszczególnych programów operacyjnych oraz osiągania założonych w nich wskaźników. Abyzwiększyć obiektywność wdrażania Europejskich Funduszy Strukturalnych, niezbędne jest przyjęcie ogólnopolskich standardów oceny i kryteriów wyboru projektów, w tym także ujednolicenie dokumentów stanowiących punkt odniesienia zarówno dla projektodawców, jak i ekspertów. Usprawnienie wspomnianego procesu powinno zostać dokonane poprzez wprowadzenie dwustopniowej oceny projektów (na pierwszym etapie oceniane byłyby jedynie fiszki projektowe), która pozwoliłaby nie tylko na ograniczenie kosztów związanych z przygotowywaniem projektów, aletakże na zminimalizowanie liczby kompletnych wniosków trafiających do asesorów.
Jednym z najważniejszych środków służących zwiększeniu obiektywności procesu oceny projektów powinno stać się wprowadzenie do niego narzędzi oceny kolegialnej – Paneli Ekspertów. Pozwoliłyby one z jednej strony na porównanie wniosków, które znajdują się na najwyższych miejscach listy rankingowej, a ze względu na ograniczoną alokację nie wszystkie mogą otrzymać dofinansowanie. Zdrugiej strony dałyby autorom możliwość zaprezentowania swoich projektów i wyjaśnienia ewentualnych niejasności. Asesorom natomiast umożliwiłyby wypracowanie wspólnego stanowiska w przypadku rozbieżnych ocen bądź też skonsultowanie wątpliwości z ekspertami z danej dziedziny.
Równie ważnym zagadnieniem jak powyższe jest wprowadzenie zmian w ocenie kryteriów horyzontalnych. Powinna ona być dokonywana albo na podstawie dołączonego do wniosku oświadczenia o zgodności projektu z kryteriami horyzontalnymi, albo na podstawie oświadczenia wewniosku, w specjalnie wydzielonym polu generatora wniosków aplikacyjnych. Na podstawie zapisów w treści wniosku o dofinansowanie powinny być oceniane wyłącznie te kryteria, dla których został określony standard minimum realizacji. Jednocześnie środowisko organizacji pozarządowych postuluje wprowadzenie dodatkowych kryteriów horyzontalnych: zwiększenia dostępności projektów dla osób niepełnosprawnych oraz otwartości licencji i praw autorskich.
Jednym z głównych postulatów dotyczących procesu oceny wniosków jest wprowadzenie w nowej perspektywie finansowej zasad, które umożliwią zagwarantowanie, że finansowane ze środków unijnych będą wyłącznie projekty podmiotów posiadających doświadczenie w przedmiocie konkursu, pozwalające na profesjonalną, rzetelną i kompleksową realizację działań. Zapisy dotyczące przejrzystych reguł oceny potencjału i doświadczenia wnioskodawcy powinny znaleźć się wdokumentacji każdego konkursu.
Kolejne postulaty dotyczą konieczności określenia zasad wyboru projektów w trybie pozakonkurencyjnym. W opinii środowiska organizacji pozarządowych Instytucje Zarządzające powinny korzystać z tego trybu wyłącznie w uzasadnionych sytuacjach – gdy projekty mają szczególne znaczenie dla realizacji programów bądź zapewniają kompleksowe rozwiązanie problemu zdefiniowanego w danym programie lub gdy – ze względu na odrębne uregulowania systemowe – istnieje wyłącznie jeden podmiot mogący zrealizować interwencję w danym obszarze. Ponadto, wsytuacji wybierania w trybie pozakonkurencyjnym projektów ukierunkowanych na rozwiązywanie kwestii społecznych, sugerowana jest ich realizacja w partnerstwie publiczno-społecznym. Takierozwiązanie pozwoli zminimalizować ryzyko występowania trudności, które w obecnej perspektywie finansowej pojawiają się podczas wdrażania projektów systemowych i wynikają zniedostatecznego potencjału projektowego instytucji publicznych.
Kolejne postulaty związane są z potrzebą zoptymalizowania wskaźników założonych dlaposzczególnych programów. Obecnie niejednokrotnie nie one są możliwe do osiągnięcia, costanowi zagrożenie zarówno dla grantobiorców zmuszonych do ponoszenia konsekwencji nieosiągnięcia wskaźników założonych w projekcie, jak i dla realizacji poszczególnych programów operacyjnych. W nowej perspektywie finansowej powinno się więc dążyć do określania wskaźników na poziomie realnym do osiągnięcia, a także do dostosowania ich do interwencji w obszarach trudnych, przy zachowaniu ich logicznej spójności.
Ostatnia grupa postulatów dotyczy procedury odwoławczej. W nowym okresie programowania powinna zostać ona urealniona w taki sposób, aby podmiot protestujący (odwołujący się) odwyników oceny miał realne szanse uzyskania dofinansowania złożonego wniosku, w sytuacji gdywwyniku procedury odwoławczej projekt będzie kwalifikował się do dofinansowania. Wymaga toweryfikacji terminów określonych dla procedury odwoławczej oraz ustalenia jasnych iprzejrzystych kryteriów dotyczących zapewniania rezerwy środków na dofinansowanie projektów wwyniku protestu/odwołania.
Postulaty sformułowane przez środowisko organizacji pozarządowych wynikają przede wszystkim zdoświadczenia w zakresie aplikowania o fundusze unijne oraz realizacji projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej. Doświadczenie to, poparte wynikami badań ewaluacyjnych przeprowadzanych dla poszczególnych programów operacyjnych, pozwoliło zidentyfikować sytuacje, które w obecnym okresie programowania rzutują negatywnie naobiektywność oraz przejrzystość procesu oceny i wyboru projektów. Przedstawione propozycje rozwiązań mają na celu doprowadzenie do zoptymalizowania i ujednolicenia procedur związanych zoceną i wyborem projektów. Wierzymy, że uwzględnienie postulatów trzeciego sektora przez instytucje administracji publicznej przyczyni się do zagwarantowania wszystkim wnioskodawcom równego dostępu do środków unijnych, a także umożliwi sprawne wdrażanie Europejskich Funduszy Strukturalnych w latach 2014-2020.
Pod niniejszym artykułem znajduje się stanowisko organizacji pozarządowych w sprawie zasad wyboru projektów.
Postulaty zostały przygotowane w ramach działań Stałej konferencji oraz grupy 12 postulatów, przy szczególnym udziale Fundacji Pomocy Matematykom I Informatykom Niesprawnym Ruchowo oraz Federacji Mazowia, które odpowiadały w ramach prac grupy za obszar zasad wyboru projektów.
Zasady wyboru projektów na nową perspektywę – postulaty organizacji pozarządowych