Zintegrowane Inwestycje Terytorialne – podsumowanie wniosków z badania
Zintegrowane Inwestycje Terytorialne – podsumowanie wniosków z badania
W czerwcu 2024 opublikowaliśmy kolejne, drugie już badanie dotyczące kondycji zasady partnerstwa w ramach ZIT-ów – Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (Udział społeczeństwa obywatelskiego w Partnerstwie na rzecz Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Funduszy Europejskich na lata 2021–2027, do pobrania tutaj).
Na jego podstawie stworzyliśmy cykl edukacyjny przybliżający tematykę ZIT-ów, którym staraliśmy się pokazać, że chociaż teoria brzmi nieprzyjaźnie, to praktyka wcale nie jest skomplikowana. Sama nazwa mechanizmu, „Partnerstwo na rzecz Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Funduszy Europejskich na lata 2021 – 2027”, brzmi trudno, a w rzeczywistości chodzi przecież o coś bardzo praktycznego i bliskiego wszystkim mieszkańcom Polski.
Założyliśmy również grupę Partnerstwo z ZIT-ach, do której zapraszamy!
Pora więc na podsumowanie i zebranie w jednym miejscu treści, które wyjaśniają o co właściwie z tych ZIT-ach chodzi.
—————
Partnerstwo na rzecz ZIT to mechanizm, który w teorii ułatwia uczestnictwo strony społecznej w kształtowaniu planów i strategii, gwarantując tak zwaną zasadę partnerstwa. Sprawdziliśmy tę teorię w praktyce.
Jednym z ważniejszych wniosków z badania jest fakt słabej pozycji ciał doradczych w ZIT. Ciała doradcze z jednej strony mają obowiązek opiniować strategię rozwoju ZIT, ale z drugiej ich stanowiska nie mają żadnej mocy wiążącej.
Kolejnym wnioskiem z analizy dostępnych informacji są niepokojąco częste przypadki naruszania Umowy Partnerstwa poprzez nadreprezentację sektora władzy i administracji samorządowej:
W tym kontekście na uwagę zasługuje Komitet Sterujący ds. Strategii Rozwoju Ponadlokalnego Obszaru Metropolitalnego Gdańsk – Gdynia – Sopot, który zgodnie z Umową Partnerstwa pełni rolę ciała doradczego o składzie społeczno-gospodarczym. Komitet liczy 32 członków, w tym 2 obserwatorów (przedstawiciele samorządu województwa); 20 członków to przedstawiciele samorządów tworzących Związek ZIT, a 12 to przedstawiciele partnerów społeczno-gospodarczych i społeczeństwa obywatelskiego. (str. 30)
Partnerstwo na rzecz ZIT daje potencjał do stworzenia odpowiednich warunków dla reprezentantów społeczeństwa obywatelskiego do współdecydowania o rozwoju miast, w których i wokół których działają. Mechanizm potrzebuje jednak zmian i dodatkowych badań, żeby ten potencjał w pełni wykorzystać.
Co to ZIT?
Zintegrowane Inwestycje Terytorialne to wspólne działania samorządów na rzecz łączących je obszarów. ZIT-y powstają w ramach zasad, na których odrębne samorządy nawiązują współpracę i realizują strategie rozwoju ponadlokalnego.
ZIT- y są finansowane z Funduszy Europejskich, a wg danych Ministerstwa Funduszy i Rozwoju Regionalnego w perspektywie finansowej Unii Europejskiej na lata 2021 – 2027 w Polsce instrumenty terytorialne będą realizowane w 95 Miejskich Obszarach Funkcjonalnych (MOF). To wielokrotnie więcej niż w poprzednim okresie!
Czym jest strategia ZIT?
Strategia ZIT to dokument planujący działania na rzecz ponadlokalnego rozwoju terytorialnego. Strategię tworzą sami zainteresowani, czyli lokalne podmioty, a jej istnienie zapewnia przekrojowy, zrównoważony rozwój.
Z przygotowanej dla OFOP-u analizy wynika, że strategie przyjęło minimum 41 obszarów, a kolejne 42 obszary przygotowały ich projekty. Nie udało nam się uzyskać informacji o statusie 14 strategii.
Czym są „obszary powiązane funkcjonalnie”?
W skrócie: obszary powiązane funkcjonalnie to miejsca, które łączą wspólne potrzeby i cele rozwojowe. Chodzi tu również o „zwyczajne”, codzienne powiązania, jak na przykład miasto i jego najbliższe otoczenie – infrastrukturalne, społeczne, gospodarcze.
Wg. analizy przygotowanej dla OFOP-u największy ZIT obejmuje 81 Jednostek Samorządu Terytorialnego(gminy i powiaty, Subregion Centralny w województwie śląskim), ale najczęściej jest to kilka lub kilkanaście JST.
Czym jest zasada partnerstwa w ZIT-ach?
Zasada partnerstwa w funduszach strukturalnych, czyli również w ZIT-ach, to obowiązek włączenia społeczeństwa w procesy decyzyjne. Główną i obowiązkową formą realizacji tej zasady jest powołanie ciała doradczego, które składa się z reprezentantów organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz partnerów społeczno-gospodarczych.
Mimo obligatoryjnego charakteru zasady partnerstwa analiza przygotowana dla OFOP-u wykazuje, że w 3,6% zbadanych ciał doradczych w ogóle nie ma przedstawicieli organizacji. W 17,9 % ciał stanowili oni ponad dwie trzecie składu.
Czym jest rada ZIT?
Rada ZIT to ciało doradcze, które w wersji minimum opiniuje strategię swojego ZIT-u. Rady działają pod różnymi nazwami, a sposób ich powoływania różni się między poszczególnymi ZIT-ami.
Wg. analizy przygotowanej dla OFOP-u „utworzone ciała doradcze działają pod ponad dwudziestoma unikalnymi nazwami”. Ich zbiór obejmuje między innymi nazwy takie jak: ciało (doradcze, opiniodawczo-doradcze), forum, komisja (doradcza, do spraw współpracy i partnerstwa); komitet (doradczy, monitorujący, społeczny, sterujący); rada (doradcza, konsultacyjna, programowa, społeczna, społeczno-gospodarcza); zespół (doradczo-konsultacyjny, partnerów społeczno-gospodarczych).
Dlaczego partnerstwa w ZIT są słabe?
Jednym z ważniejszych wniosków zleconej przez nas analizy jest fakt słabej pozycji ciał doradczych w ZIT. Rady z jednej strony mają obowiązek opiniować strategię rozwoju ZIT, ale z drugiej ich stanowiska nie mają żadnej mocy wiążącej.
Kolejnym alarmującym zjawiskiem są częste przypadki naruszania Umowy Partnerstwa poprzez nadreprezentację sektora władzy i administracji samorządowej, tak jak w przypadku Komitetu obszaru Gdańsk – Gdynia – Sopot, który „liczy 32 członków, w tym 2 obserwatorów (przedstawiciele samorządu województwa). 20 członków to przedstawiciele samorządów tworzących Związek ZIT, a 12 to przedstawiciele partnerów społeczno-gospodarczych i społeczeństwa obywatelskiego”.
Badanie Udział społeczeństwa obywatelskiego w Partnerstwie na rzecz Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Funduszy Europejskich na lata 2021–2027, czerwiec 2024: link
Badanie Ciała doradcze Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych a zasada partnerstwa, maj 2024 (badanie przeprowadzone w październiku 2023): link