CLLD – szansa dla organizacji pozarządowych

Krótkie wprowadzenie: stan prac nad RLKS w Polsce

Prace nad instrumentem Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność toczą się na wielu polach, w tym dużej mierze podejmują je organizacje pozarządowe. Na przykład Pracowania Badań i Innowacji Społecznych Stocznia prowadziła na prośbę i we współpracy z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego specjalne warsztaty (metodą Kolab), których celem było wypracowanie założeń do wdrożenia instrumentu Rozwój Lokalny Kierowany Przez Społeczność (RLKS). Ich uczestnikami byli m.in przedstawiciele ministerstw, urzędów marszałkowskich, organizacji pozarządowych (LGD ale też wywodzący się z innych środowisk), samorządów. Działania stricte rzecznicze (w tym przygotowanie stanowisk, postulatów, rekomendacji i opinii) prowadziły też organizacje wiejskie i lokalne grupy działania. Najbardziej aktywne z nich to Polska Sieć Lokalnych Grup Działania, Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich oraz wiele pojedynczych organizacji m.in. stowarzyszenie Zielonkowskie Forum Samorządowe. Większość z nich współpracuje też ze Stałą konferencją ds. konsultacji funduszy europejskich 2014-2020.

Koordynacją prac ze strony administracji rządowej zajmował się Departament Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Następnie przejął tę kwestię Departament Koordynacji Wdrażania Funduszy Unii Europejskiej, który otrzymał kilka miesięcy temu pełną dokumentację wyników prac Kolabu, oraz postulaty strony społecznej.

Początkowa dynamika prac nad określeniem ram wdrażania i wpisaniem ich do programów operacyjnych znacznie opadła. Ponadto większość województw nie była skłonna by wdrożyć ten mechanizm, głównie przez fakt iż zabiera on teoretycznie 10% środków spod bezpośredniego zarządzania urzędów marszałkowskich (istotą tego instrumentu jest oddanie strategii lokalnej i określenie celów wydatkowania wydzielonej alokacji przez lokalne grupy działania a nie administrację). Dlatego też Stocznia wystosowała do wszystkich pełnomocników ds. organizacji pozarządowych w urzędach marszałkowskich list wskazujący na korzyści płynące z tego narzędzia dla społeczności lokalnych oraz opisujący rekomendowany przez grupę pracującą na warsztatach KOLAB-owych sposób operacjonalizacji tego podejścia, Treść tego listu znajdą Państwo w załączniku. Postulat wprowadzenia instrumentu RLKS do Regionalnych Programów Operacyjnych znalazł się również w wytycznych do regionów Stałej konferencji i innych stanowiskach ( PS LGD, FAOW).

Czym jest CLLD i co może dać?

W ramach przygotowań do przyszłego okresu programowania, Komisja Europejska stworzyła możliwość, aby podejście lokalne, które z powodzeniem stosowano do tej pory w rozwoju obszarów wiejskich i zależnych od rybactwa, mogło być szerzej upowszechniane na całym obszarze UE. Dla podkreślenia, że chodzi o konkretnąmetodologię rozwoju lokalnego (łączne stosowanie wszystkich jego zasad) i dla odróżnienia od innych działań na poziomie lokalnym, Komisja wprowadziła termin „Community-Led Local Development”, co jednocześnie kładzie nacisk na wiodącą w tym podejściu rolę lokalnej społeczności (community).

Oprócz dotychczasowych funduszy, w których to podejście było stosowane – Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR) – Komisja proponuje, aby kraje członkowskie mogły również finansować działania typu CLLD ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Oznacza to, że lokalne partnerstwa międzysektorowe będą mogły powstawać i otrzymywać środki na rozwiązywanie lokalnych problemów np. w zaniedbanych dzielnicach wielkich miast czy obszarach poprzemysłowych. Możliwe (w większym stopniu niż do tej pory) będzie także tworzenie partnerstw miejsko-wiejskich. Komisja Europejska formułuje następujące zasady CLLD (które są w znacznym stopniu powtórzeniem zasad zidentyfikowanych jako kluczowe przy ewaluacji podejścia Leader):

·         działania kierowane do konkretnego obszaru (a nie do poszczególnych sektorów czy indywidualnych beneficjentów), zdefiniowanego na poziomie subregionalnym,

·         stworzenie lokalnego partnerstwa (lokalnej grupy działania) obejmującego przedstawicieli sektora publicznego, prywatnego i społecznego, w którym ani sektor publiczny, ani żadna grupa interesu nie będą dysponowały więcej niż 49% głosów przy podejmowaniu decyzji,

·         przygotowanie zintegrowanej i wielosektorowej strategii rozwoju dla danego obszaru,

·         uwzględnienie lokalnych potrzeb i potencjału, a także takich elementów jak innowacja (w kontekście lokalnym),sieciowanie i współpraca między obszarami.

Być może najciekawszą propozycją Komisji jest stworzenie możliwości, aby strategia opracowana przez lokalne partnerstwo mogła być finansowana z więcej niż jednego funduszu. Oznaczać to może np.:

·         powstanie, obok partnerstw wiejskich, także partnerstw miejskich, które będą łączyły w jednej strategii (a nawet w ramach jednego projektu) środki na rozwój regionalny (np. rozwój przedsiębiorczości) z działaniami aktywizująco-szkoleniowymi finansowanymi przez EFS;

·         powstanie partnerstw łączących część lub całość obszaru miejskiego z otaczającymi go terenami wiejskimi (ewentualnie także zależnymi od rybactwa);

·         korzystanie przez istniejące Lokalne Grupy Działania i Lokalne Grupy Rybackie ze środków EFRR i EFS dla sfinansowania części działań przewidzianych w strategiach.

Można też sobie wyobrazić, że dla niektórych funduszy i programów operacyjnych interesujące będzie doświadczenie Europejskiego Funduszu Rybackiego. W obecnym okresie w niektórych krajach gdzie wdrażana jest Oś 4 EFR, zachowane są ogólne zasady podejścia terytorialnego (partnerstwo, podejście strategiczne, łączenie różnych zasobów), ale występują preferencje co do tematyki, którą dane partnerstwo będzie się zajmować. W przypadku EFR często preferowane są działania, które przyczyniają się do wzmocnienia więzi między działalnością związaną z rybactwem a resztą gospodarki. Analogicznie w nowym okresie można sobie wyobrazić, że na obszarach miejskich (gdzie często trudno byłoby stworzyć lokalne partnerstwo zajmujące się całością problematyki miejskiej) partnerstwo mogłoby skupić się na określonej grupie osób zagrożonych wykluczeniem.

Aby tak się stało w praktyce, konieczna będzie dobra koordynacja między poszczególnymi resortami (odpowiedzialnymi za różne fundusze unijne) – np. w zakresie wspólnego procesu wyboru lokalnych grup korzystających z różnych źródeł, jak również harmonizacja procedur obowiązujących w różnych programach operacyjnych – tak, aby ułatwić grupom ubieganie się o różne środki. Komisja proponuje też cały szereg instrumentów mających uprościć procedury finansowe dla beneficjentów (zaliczki, ryczałty, uproszczone metody kalkulacji kosztów itp.).

Należy jednak pamiętać, że skorzystanie z tych możliwości zależy od decyzji państw członkowskich; jedynie w przypadku funduszu rozwoju obszarów wiejskich zastosowanie CLLD (które w tym przypadku nadal będzie nazywane podejściem Leader) będzie obowiązkowe. Można spodziewać się, że lokalne społeczności w wielu miejscach Polski mogłyby skorzystać z rozszerzonego zastosowania CLLD. Dotyczy to zarówno zaniedbanych dzielnic w miastach, w których ożywienie może nastąpić jedynie przy zaangażowaniu lokalnej społeczności, jak i obszarów z pogranicza wsi i miasta, które z powodu licznych powiązań między gospodarką „wiejską” i „miejską” miały dotychczas trudności w korzystaniu z funduszy unijnych. Nie wyczerpuje to oczywiście wszystkich możliwości – cele byłyby określane bezpośrednio na podstawie warunków i potrzeb lokalnych.

To co stanowi niezwykłą wartość tego instrumentu to duża autonomia i partycypacja zarządzania oraz szeroki wachlarz zastosowań. Po pierwsze to nie tylko lokalne grupy działania powinny (w których administracja nie może być podmiotem dominującym) określać strategię lokalną (cele wydatkowania funduszy europejskich, oparte na potrzebach lokalnego środowiska ), a przede wszystkim społeczność danego obszaru, objęta działaniem mechanizm CLLD. Po drugie instrument ten zakłada wielofunduszowość, co oznacza możliwość realizacji w projekcie równocześnie działań miękkich, jak i infrastrukturalnych .

Tekst przygotowany we współpracy z Urszulą Budzich-Tabor z Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich. Wsparcia merytorycznego oraz m.in. udostępnienie materiałów udzieliła również Pracownia Badań i Innowacji Społecznych STOCZNIA.

W załącznikach do niniejszego artykułu znajdują się:

·         List Pracowni Badań i Innowacji Społecznych Stocznia do pełnomocników marszałków ds. organizacji pozarządowych w sprawie CLLD

·         Efekty prac z grupy pracującej metodą Kolabu

·         Opracowania Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich.

Wszelkie pytania i postulaty prosimy zgłaszać na adres: [email protected].