Działania rzecznicze wokół programowania nowej perspektywy funduszy unijnych, ze szczególnym uwzględnieniem Europejskiego Zielonego Ładu

Jesteśmy u progu wdrażania nowej perspektywy finansowej Unii Europejskiej. 10 grudnia 2020 r. kierujący pracami Rady Europejskiej Charles Michel poinformował o osiągnięciu porozumienia w sprawie wieloletnich ram finansowych Unii Europejskiej oraz funduszu odbudowy, które łącznie mają być warte niemal 1,8 biliona euro. Ugoda w Brukseli otwiera drogę do sformalizowania zgody krajów Unii oraz Parlamentu Europejskiego na budżet 2021-27 oraz przepisy niezbędne dla Funduszu Odbudowy, które powinny być ratyfikowane przez parlamenty krajów Unii do lutego-kwietnia 2021 r. Dla Polski przewidziano około 123 mld euro dotacji (w tym 27 mld z Funduszu Odbudowy). Ponadto Polska może liczyć na około 32 mld euro tanich pożyczek z Funduszu Odbudowy.

W grudniu 2019 r. Komisja opublikowała komunikat w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu. Ta nowo proponowana unijna strategia wzrostu, która ma przekształcić Unię w neutralne klimatycznie, sprawiedliwe i dostatnie społeczeństwo o nowoczesnej, oszczędzającej zasoby i konkurencyjnej gospodarce. UE zobowiązała się osiągnąć do 2050 r. neutralność klimatyczną. Realizacja tego celu będzie wymagała transformacji społeczno-gospodarczej w Europie: racjonalnej kosztowo i sprawiedliwej oraz zrównoważonej społecznie. Europejski Zielony Ład wymaga podejścia całościowego, czyli udziału wszystkich działań i polityk UE w realizacji jego celów. W komunikacie Komisji zapowiedziano inicjatywy w szeregu ściśle powiązanych ze sobą dziedzin, np. w polityce klimatycznej, środowiskowej, energetycznej, transportowej, przemysłowej, rolnej oraz w dziedzinie zrównoważonego finansowania.

Nowością w unijnym celu jest to, że wymagają one działań ze wszystkich sektorów gospodarki oraz uwzględniają kwestie klimatyczne i środowiskowe we wszystkich obszarach polityki UE. Niezwykle ważne jest, aby obywatele UE i zainteresowane strony odgrywali rolę oraz mieli głos w urzeczywistnianiu przejścia do neutralności klimatycznej. Właśnie dlatego Zielony Ład UE zawiera Europejski Pakt Klimatyczny. Pakt ma dać obywatelom i zainteresowanym stronom reprezentującym wszystkie grupy społeczeństwa możliwość wypowiedzenia się i powierzyć im rolę w opracowywaniu nowych działań na rzecz klimatu, dzieleniu się informacjami, inicjowaniu oddolnych działań i przedstawianiu rozwiązań, które mogłyby być powielane przez innych.

Europejski Pakt na rzecz Klimatu ma na celu informowanie, inspirowanie i wspieranie współpracy między osobami i organizacjami, począwszy od władz krajowych, regionalnych i lokalnych po przedsiębiorstwa, związki zawodowe, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, instytucje edukacyjne, organizacje zajmujące się badaniami naukowymi i innowacjami, grupy konsumentów i osoby prywatne. Planowane jest powołanie sekretariatu Paktu na poziomie unijnym i rozpoczęcie jego działania do końca 2020 r.

Dla programowania sposobu wykorzystania środków w Polsce znaczenie mają zapisy Strategii na rzecz odpowiedzialnego rozwoju 2020 (z perspektywą do 2030 r.), wytyczne w ramach Europejskiego semestru (w szczególności załącznik D do tego dokumentu) oraz założenia Europejskiego Filaru Praw Socjalnych.
Polska, podobnie jak w perspektywie 2014-2020, przygotowuje Umowę Partnerstwa (UP) w celu określenia strategii wykorzystania środków polityki spójności oraz wyznaczenia konkretnych obszarów wsparcia. Założenia propozycji umowy, po konsultacji z Radą Działalności Pożytku Publicznego oraz Komisją Wspólną Rządu i Samorządu, powinny zostać poddane konsultacjom społecznym. Rozpoczęcie konsultacji zostało ogłoszone 12 listopada, ale 17 listopada Departament Strategii w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej odroczył (bez podania nowego terminu) zaplanowane na 19 listopada pierwsze spotkanie konsultacyjne projektu Umowy Partnerstwa i założeń do Krajowego Planu Odbudowy.
Kolejnymi krokami przygotowującymi wdrożenie nowej perspektywy są:
– przygotowanie projektów krajowych i regionalnych programów operacyjnych (szac. 8 miesięcy od przygotowania projektu Umowy Partnerstwa);
– zatwierdzenie krajowych programów operacyjnych przez Radę Ministrów oraz regionalnych programów operacyjnych przez Zarządy Województw (w ciągu 2 miesięcy od opracowania projektów programów operacyjnych).

Lokalni liderzy, w tym przedstawiciele organizacji pozarządowych, powinni zaangażować się w planowanie wydatków unijnych, by wpłynąć na wybór konkretnych obszarów i działań, które zostaną objęte unijnym wsparciem, oraz kategorii beneficjentów, którzy będą mogli się o to wsparcie ubiegać. Dzięki temu ostateczny kształt planów wydatkowania funduszy będzie lepiej odzwierciedlał potrzeby, możliwości i potencjał lokalnych wspólnot.

Ze względu na napięty harmonogram prac związanych z programowaniem funduszy i na podstawie praktyki ostatnich lat należy spodziewać się, że konsultacje będą trwały krótko, dlatego tak ważne, żeby znalazła się mimo wszystko przestrzeń na dialog władz ze stroną społeczną. Konieczne jest wsparcie liderów/liderki NGOs w udziale w tym procesie, zwłaszcza że zaangażowanie partnerów społecznych na każdym etapie od programowania, wdrażanie, monitoring, po ewaluację funduszy europejskich, wynika z obowiązującej w Unii Europejskiej tzw. zasady partnerstwa.

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, Fundacja Stocznia we współpracy z Polską Zieloną Siecią na mocy porozumienia ze Stowarzyszeniem KLON/JAWOR i przy wsparciu Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności założyły następujące cele do osiągnięcia do końca stycznia 2021 r.:

1. Wzbudzenie zainteresowania i pogłębienie wiedzy wśród przedstawicieli organizacji społecznych na temat Perspektywy finansowej UE na lata 2021-2027, w tym Europejskiego Zielonego Ładu, w szczególności zachęcenie do udziału w konsultacjach i wsparcie merytoryczne w tym zakresie.

2. Zbudowanie sieci współpracy osób zaangażowanych w przygotowanie, wdrażanie i monitorowanie funduszy europejskich w ramach perspektywy finansowej 2021-2027, w szczególności Europejskiego Zielonego Ładu oraz wyposażanie ich w niezbędną wiedzę i narzędzia mogące ułatwić efektywne działanie.