O kapitale społecznym – bez organizacji?

Trwają rządowe prace nad 9 strategiami krajowymi, które zastąpią 216 dokumentów o charakterze strategicznym (z których część nigdy nie była realizowana). Wśród 9 strategii jest Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego, odpowiadająca na Wyzwanie 10 Wzrost kapitału społecznego Polski z rządowego raportu "Polska 2030". Jak powstaje Strategia, która w swojej istocie dotyczy spraw obywatelskich, pozarządowych, społecznych?

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, kierując się nie tylko zdrowym rozsądkiem i doświadczeniem, ale także kierunkami zmian w sposobie zarządzania państwem, jakie określa ww. raport "Polska 2030", zadeklarowała chęć współpracy przy tworzeniu założeń Strategii. Okazało się jednak, że praktyka pracy administracji rządowej – w postaci Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, odpowiedzialnego za przedmiotowy dokument – nie uległa zmianie. Dwukrotnie, w 24 lutego oraz 7 kwietnia, wystosowywaliśmy do Pani Wiceminister Moniki Smoleń, która koordynuje prace nad Strategią, pisma z deklaracją chęci współpracy nad projektem. 9 kwietnia otrzymaliśmy odpowiedź, że Strategia jest dokumentem rządowym i dopiero po opracowaniu zostanie przedstawiona do konsultacji społecznych. Od października br.

Argument, że obszar, jakiemu poświęcona jest Strategia, jest nierozerwalnie związany ze zorganizowanym zaangażowaniem obywatelskim, trafił w próżnię.

Podobnie jak ten, że OFOP jest jedyną ponadbranżową i ogólnopolską federacją, skupiającą organizacje pozarządowe niezależnie od ich wielkości, przedmiotu działalności, czy formy prawnej. Formalnie jest to ponad 80 organizacji, jednak ponieważ członkami OFOP-u są m.in. regionalne i branżowe związki stowarzyszeń, więc uwzględniając ich organizacje członkowskie jest to ponad 360 organizacji. W związku z powyższym organizacje członkowskie gromadzą w swoich szeregach łącznie ok. 1 miliona członków (nie licząc pracowników i wolontariuszy).

Ministerstwo nie wzięło również pod uwagę, że Federacja wypracowała wewnętrzne mechanizmy decyzyjne, które pozwalają zachować równowagę, a jednocześnie docenić obecność dużych i małych organizacji. To z kolei pozwala uzgadniać i upowszechniać stanowiska szerokiego grona organizacji pozarządowych.

Również zakres celów statutowych OFOP-u (rzecznictwo interesów NGO w sprawach wspólnych dla wszystkich organizacji członkowskich, w tym działanie na rzecz partnerskiej współpracy III sektora z administracją publiczną wszystkich szczebli, rozwijanie standardów działania, opiniowanie prawodawstwa głównie na szczeblu ogólnopolskim, jak również umacnianie poczucia tożsamości środowiska III sektora, co oznacza też wspieranie działalności organizacji członkowskich oraz ich reprezentację wobec sektora publicznego i innych środowisk), ani fakt, że Federacja rzeczywiście od początku istnienia (2003) angażuje się w działalność na rzecz dialogu obywatelskiego, nie wpłynęły na umożliwienie zrzeszonym organizacjom uczestnictwa w pracach nad Strategią Rozwoju Kapitału Społecznego. Jest to w końcu dokument rządowy.

Pani Minister napisała, że MKiDzN współpracuje z organizacjami przy tworzeniu Strategii – z Instytutem Spraw Publicznych, Fundacją Centrum Edukacji Obywatelskiej i Fundacją Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego (w piśmie z MKiDzN błędnie wskazano Fundację Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, której Prezeska telefonicznie ustaliła, że chodzi o FRSI). Nie wiadomo jednak, na jakich zasadach. W trosce o przejrzystość i jawność procesu stawiamy zatem pytania:

– w jaki sposób doszło do wyboru na partnerów w procesie tworzenia założeń Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego ww. organizacji?

– dlaczego zaproszono do rozmów tylko fundacje?

– co powoduje, że o toczących się pracach nad projektem Strategii nie ma informacji ani na stronie internetowej Ministerstwa, ani w Biuletynie Informacji Publicznej?

– na ile realny będzie wpływ zainteresowanych obywateli na ostateczny kształt Strategii tak szalenie istotnej i tak bardzo ich dotyczącej?

Raport "Polska 2030" na s. 339 zawiera bardzo interesujące stwierdzenia (zresztą, nie tylko w tym miejscu): Dziś potrzebne są nowe formy kapitału społecznego: kapitał rozwojowy, który jest niezbędny do sprostania obecnym i przyszłym wyzwaniom. Kapitał rozwojowy to zdolność ludzi do ufania sobie we wszystkich wymiarach życia – począwszy od zaufania między jednostkami po zaufanie obywateli do infrastruktury instytucjonalnej państwa. […] To wreszcie zdolność do nieszablonowego, kreatywnego działania – samodzielnie i razem. […] Czy infrastruktura instytucjonalna państwa zostanie wzmocniona i zreformowana na tyle, by skutecznie uwalniać potencjał kształtującego się nowego modelu społeczeństwa obywatelskiego, którego siła tkwi w różnorodności grup i wspólnot na różnych poziomach życia społecznego, ich zdolności do wzajemnego sieciowania się i kooperacji? […] Dziś wskaźniki kapitału społecznego w Polsce należą do najniższych w Europie.

Pani Minister napisała także, że założenia Strategii były prezentowane Radzie Działalności Pożytku Publicznego. Na stronie www.pozytek.gov.pl, gdzie są publikowane informacje z prac Rady, nie ma informacji dot. opinii RDPP na temat założeń Strategii. Nie wiadomo, jaki wpływ miała (i czy w ogóle mogła mieć) Rada na ostateczny kształt założeń – których, jeśli dobrze rozumiemy, już nie można zmienić.

Zgodnie z harmonogramem prac nad strategiami, do końca marca br. trwały prace nad ich założeniami oraz miało mieć miejsce ich przedstawienie strategii Komitetowi Koordynacyjnemu ds. Polityki Rozwoju (nb. stricte rządowemu).

Obecnie trwa przygotowanie projektów strategii (analiza krzyżowa tych projektów) oraz planów działań dla każdej strategii, uzgodnienia międzyresortowe. W efekcie do końca września ma nastąpić przedstawienie projektów strategii Komitetowi Koordynacyjnemu.

Będzie jednak czas na konsultacje społeczne! Już … od października br. Za to do kwietnia 2011 r. W tym okresie ma zostać również przeprowadzona strategiczna ocena oddziaływania na środowisko.

Zastanawia tylko, że przyjęcie strategii przez Radę Ministrów ma nastąpić w styczniu 2011 r. A wyniki konsultacji? Ich realny wpływ na założenia, kształt, cele, wskaźniki, sposób finansowania strategii? Tu chodzi nie tylko o to, żeby organizacje (jak i inne instytucje społeczeństwa obywatelskiego) "mogły się wypowiedzieć". Kapitał społeczny Polski jest bardzo niski i na razie brak dobrych symptomów, że sytuacja ta może się w niedługim czasie poprawić. Pokazują to badania Profesora Janusza Czapińskiego poświęcone stricte kapitałowi społecznemu, badania Stowarzyszenia Klon/Jawor, dotyczące organizacji pozarządowych, ale i zwyczajna codzienność. Nie ma innego wyjścia – do dyskusji na ten temat i decyzji trzeba zaprosić szersze grono. Po to, aby wspólnie określić przyczyny, wypracować najlepsze rozwiązania i podjąć współpracę przy realizacji wytyczonych kierunków. Taka współpraca owocuje bowiem "wspólnym ojcostwem" przyjętych rozwiązań, konsensusem, a przez to poczuciem odpowiedzialności za ostateczne efekty każdej ze stron.