Fundusze unijne muszą sfinansować zielone bezpieczeństwo energetyczne państwa! Stanowisko organizacji pozarządowych

28 marca 2022
Aktualności, Rzecznictwo krajowe, Stanowiska OFOP

Putinowska agresja na Ukrainę wywróciła dotychczasowe priorytety w uzależnionej od rosyjskich paliw Europie. Aby z tym uzależnieniem zerwać, Unia Europejska musi przyśpieszyć zieloną transformację. To zwiększy jej bezpieczeństwo, nie tylko energetyczne. Konieczna i pilna jest rewizja priorytetów wydatkowania środków z funduszy unijnych. 

Wobec rosyjskiej napaści na Ukrainę zapanował w Polsce konsensus co do konieczności zaprzestania importu paliw kopalnych z Rosji. Zależność od nich jest ogromna – w 2020 roku około 66% importowanej ropy i 55% gazu zakupiliśmy w Moskwie. Organizacje pozarządowe i eksperci popierają deklaracje rządu RP i Komisji Europejskiej o odchodzeniu od gazu, węgla i ropy finansujących opresyjny reżim na Kremlu i nawołują do przekucia deklaracji w czyny.

Nie ma jednak powszechnej zgody, co do sposobu zastąpienia rosyjskich paliw. W debacie publicznej pojawiają się fałszywe rozwiązania, takie jak „rehabilitacja węgla”, które są ekonomicznie nieuzasadnione i nie zapewnią bezpieczeństwa energetycznego państwa,  za to pogłębią kryzys klimatyczny.

Jedynym rozwiązaniem, które pozwoli na odejście od importu paliw kopalnych z Rosji, a jednocześnie zwiększy energetyczną niezależność i bezpieczeństwo Polski, są szybkie i duże, a jednocześnie przemyślane, systemowe inwestycje w efektywność energetyczną (elektryfikację ciepłownictwa, termomodernizację budynków), odnawialne źródła energii (z wyjątkiem spalania paliw stałych) i dekarbonizację przemysłu. Takie priorytety wyznacza Komisja Europejska w związanej z wojną w Ukrainie inicjatywie REPower EU, zmierzającej do ograniczenia importu gazu z Rosji o ⅔ do końca 2022 roku i całkowitej rezygnacji z niego do 2030 roku.

Natychmiastowej poprawy wymaga też polska baza legislacyjna, która zamiast stymulować, hamuje rozwój OZE w Polsce – przykładem jest niesławna zasada 10H, wykluczająca budowę wiatraków na 99,7% (!) terytorium naszego kraju.

Środki na zapewnienie zielonego bezpieczeństwa energetycznego są. Należy je tylko właściwie wydać. Polska może liczyć na setki miliardów euro z różnych unijnych instrumentów finansowych:

  • 76 miliardów euro w ramach polityki spójności,
  • ponad 58 miliardów euro w ramach Krajowego Planu Odbudowy oraz
  • do ok. 9 miliardów euro z Funduszu Modernizacyjnego (w zależności od ceny uprawnień do emisji CO2).

W przypadku polityki spójności i KPO, od 30% do 37% środków musi zostać wydane na działania w obszarze klimatu, a w przypadku Funduszu Modernizacyjnego – całość. Tymczasem projekty programów polityki spójności i KPO, które są właśnie uzgadniane przez rząd RP z Komisją Europejską, swoimi ambicjami transformacyjnymi nie odpowiadają obecnym wyzwaniom. Zawierają wręcz pomysły szkodliwe, pchające Polską energetykę w ślepą uliczkę, wpychając kraj w pułapkę gazową i zwiększając zależność energetyczną od zagranicy. Prowadzą też do zwiększenia zużycia paliw w transporcie poprzez rozbudowę sieci dróg. Ponadto, planowane są inwestycje w spalanie odpadów, które powinny  służyć jako surowce do dalszego zagospodarowania, zgodnie z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym. Tym samym obecnie planowane wydatki obniżają, zamiast zwiększać, nasze bezpieczeństwo energetyczne i surowcowe.

Dlatego wzywamy rząd RP oraz Komisję Europejską do niezwłocznego dostosowania Umowy Partnerstwa, programów polityki spójności i Krajowego Planu Odbudowy do stojących przed Polską wyzwań w zakresie bezpieczeństwa energetycznego. Priorytetem Polski musi być oszczędzanie energii oraz zastąpienie paliw kopalnych odnawialnymi źródłami energii. Zielone bezpieczeństwo energetyczne, oparte na lokalnych zasobach zielonej energii, musi się stać nową doktryną energetyczną.

Priorytetem muszą się zatem stać:

  • Inwestycje w oszczędzanie energii i zwiększanie efektywności energetycznej, w tym renowacja budynków na masową skalę.
  • Zwiększenie nakładów na działania na rzecz czystego powietrza premiujące rozwiązanie oparte na efektywności energetycznej i OZE, wycofanie się z polityki “gazyfikacji kraju”.
  • Zwiększenie nakładów na inwestycje w czysty transport, w tym rozwój rozwiązań z zakresu transportu multimodalnego uwzględniającego przede wszystkim kolej. Do tego wsparcie rozwoju zielonego transportu miejskiego, w tym infrastruktury  tramwajowej, rowerowej i pieszej. Kolejnym krokiem powinno być zwiększenie floty miejskich autobusów elektrycznych. Obecnie ilość środków na te cele nie zwiększa się w stosunku do okresu 2014-2020. Poprawy wymagają szczątkowe wobec standardów UE połączenia kolejowe z państwami sąsiednimi.
  • Przemyślane i mające systemowy charakter inwestycje w odnawialne źródła energii: modernizacja sieci dystrybucyjnych i tworzenie magazynów energii. Obecnie program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) przewiduje przeznaczenie jedynie 599 milionów euro na inwestycje w OZE – dziesięciokrotnie mniej niż na drogi i gaz ziemny
  • Uwolnienie i wsparcie potencjału społeczeństwa poprzez zwiększone finansowanie wszystkich form prosumeryzmu, w tym społeczności energetycznych. Aby było to możliwe, równolegle konieczne jest usunięcie barier prawnych.
  • Dekarbonizacja przemysłu, czyli wsparcie przemysłu w ograniczeniu zapotrzebowania na importowane paliwa.

Środki na powyższe działania należy przekierować m.in. z:

  • Inwestycji w gaz ziemny, planowanych na ogromną skalę w KPO i programach polityki spójności. Kryzys cen paliw kopalnych z początku bieżącego roku oraz uzasadnione dążenie do zatrzymania importu tego paliwa z Rosji dowodzą, że przeskalowane plany gazyfikacji sektora energetycznego i ciepłownictwa są pozbawione sensu. Tymczasem program FEnIKS zakłada alokację około 1,77 mld euro na inwestycje związane z gazem ziemnym, zaś w KPO (w ostatniej dostępnej wersji niemal sprzed roku, tj. z 30.04.2021), choć konkretna kwota nie jest możliwa do określenia, konstrukcja programu sugeruje, że inwestycje w gaz będą dominującymi w ciepłownictwie i wymianie źródeł ciepła w budynkach mieszkalnych. Fundusz Modernizacyjny ma natomiast zainwestować w kogenerację z wykorzystaniem paliw gazowych ponad 1 mld euro w ramach dwóch programów priorytetowych.
  • Planowanych inwestycji drogowych, na które w programie FEnIKS zarezerwowano 4,5 miliarda euro. Tymczasem 70% paliw spalanych przez pojazdy poruszające się po polskich drogach pochodzi z Rosji. Inwestycje prowadzące do zwiększenia ruchu drogowego przy jednoczesnych niewystarczających inwestycjach w czysty transport przyczyniają się do umacniania naszej zależności energetycznej od Rosji.

Fundusze unijne muszą zostać wydane w taki sposób, aby wspierały zieloną transformację i bezpieczeństwo energetyczne państwa. Setki miliardów euro nie mogą zostać zmarnowane! Wzywamy rząd RP i Komisję Europejską do podjęcia pilnych prac nad odpowiednimi zmianami w unijnych funduszach strukturalnych oraz  KPO.

Powyższe stanowisko zostało wysłane do rządu i Komisji Europejskiej.

EU funds must finance Poland’s green energy security!

Organizacje podpisujące się pod stanowiskiem:

  1. Akcja Demokracja
  2. CEE Bankwatch Network
  3. Federacja Inicjatyw Oświatowych
  4. Fundacja Aeris Futuro
  5. Fundacja Aktywności Lokalnej
  6. Fundacja CultureLab
  7. Fundacja Edukacji i Działań Społecznych
  8. Fundacja Ekologiczna “Zielona Akcja”
  9. Fundacja EkoRozwoju
  10. Fundacja Forum Inicjatyw Społecznych
  11. Fundacja GAP Polska
  12. Fundacja Greenmind
  13. Fundacja Instytut Badań i Rozwoju Lokalnego
  14. Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju
  15. Fundacja Instytut Zielonej Przyszłości
  16. Fundacja Kupuj Odpowiedzialnie
  17. Fundacja Merkury
  18. Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii
  19. Fundacja Otwarty Plan
  20. Fundacja PRO EUROPAE BONO
  21. Fundacja Rozwoju Ekonomii Społecznej
  22. Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego
  23. Fundacja „Rozwój Tak – Odkrywki Nie”
  24. Fundacja Stabilo
  25. Fundacja Zielone Kujawy
  26. Future Food 4 Climate
  27. Green REV Institute
  28. Towarzystwo Przyjaciół Warszawy
  29. Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych
  30. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
  31. Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła”
  32. Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki
  33. Polski Klub Ekologiczny Okręg Pomorski
  34. Pomorskie Stowarzyszenie Aktywni Lokalnie
  35. Przedsiębiorstwo Społeczne 7 Niebo
  36. Społeczny Instytut Ekologiczny
  37. Spółdzielnia Socjalna Nasze Wsparcie
  38. Spółdzielnia Socjalna Zielony Zakątek
  39. FSN-T NOT
  40. Stowarzyszenia Aktywności Obywatelskiej “Radomka”
  41. Stowarzyszenie BOMIASTO
  42. Stowarzyszenie Eko-Inicjatywa
  43. Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA
  44. Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne 'Wspólna Ziemia’
  45. Stowarzyszenie “EKOSKOP”
  46. Stowarzyszenie Federacja Zielonych “GAJA”
  47. Stowarzyszenie „Jesteśmy Razem”
  48. Stowarzyszenie Kłodzka Wstęga Sudetów – Lokalna Grupa Działania
  49. Stowarzyszenie Nasze Imaginarium
  50. Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości
  51. Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot
  52. Stowarzyszenie Tilia
  53. Stowarzyszenie Wejherowski Alarm Smogowy
  54. Towarzystwo dla Natury i Człowieka
  55. Wrocławska Inicjatywa Rowerowa
  56. Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych
  57. Związek Stowarzyszeń Kongres Ruchów Miejskich
  58. WWF Polska
  59. Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć