Inicjatywa “Nasz Rzecznik”: Spotkanie z dr Valerim Vachevą – Zastępcą Rzecznika Praw Obywatelskich i Zespołu Ochrona Środowiska/Klimat

• Każda osoba mieszkająca w Polsce powinna mieć dostęp do rzetelnej informacji o stanie środowiska, edukacji ekologicznej, do udziału w postępowaniach dotyczących inwestycji szkodliwych dla środowiska i do skutecznego zaskarżania naruszeń powyższych praw,
• W Polsce można praktycznie bezkarnie wylewać ścieki przemysłowe do rzek i w majestacie prawa polować na terenach prywatnych wbrew woli ich właścicieli/lek, w tym na leśnych działkach organizacji ekologicznych,
• Absurdem są wysokie kary za brak ważnego biletu komunikacji publicznej w zestawieniu z bardzo niskimi mandatami za blokowanie chodnika osobom na wózkach, ludziom starszym czy matkom z dziećmi,
• Setki tysięcy zwierząt stłoczonych na niewielkim obszarze, smród, hałas, infekcje, skażenie gleby, ogromny pobór wody – to społeczne i środowiskowe koszty uciążliwego sąsiedztwa ferm przemysłowych,
• Aż 80% hodowców kurcząt i indyków w Polsce stosuje antybiotyki

– te oraz szereg innych ważnych spraw i postulatów przedstawiłyśmy/liśmy Zastępcy RPO, Valeriemu Vachevovi oraz ekspertkom/om Biura RPO podczas hybrydowego spotkania Zespołu Inicjatywy “Nasz Rzecznik” Ochrona Środowiska/Klimat. Spotkanie odbyło się 14 grudnia 2023 r. w siedzibie RPO.

Ze strony Biura Rzecznika w spotkaniu wzięły/li udział: Anna Białek – naczelniczka Wydziału Podstawowych Praw i Wolności w Zespole Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego; Małgorzata Żmudka-Wyrwał – przewodnicząca Zespołu Problemowego ds. Zrównoważonego Rozwoju i Środowiska; Małgorzata Żera z Zespołu Prawa Administracyjnego, Błażej Domagała z Zespołu Prawa Cywilnego oraz Adela Gąsiorowska – główna koordynatorka ds. współpracy z partnerami społecznymi. Pani Gąsiorowska przedstawiła interwencje Rzecznika Praw Obywatelskich w zgłaszanych przez nas sprawach, sprawy w toku i te, których RPO z różnych przyczyn nie podjął.

Ze strony Inicjatywy „Nasz Rzecznik” w spotkaniu uczestniczyły/li: Ewa Dąbrowska (Fundacja “ClientEarth Prawnicy dla Ziemii”), Agnieszka Krzyżak-Pitura (Fundacja “Rodzić w mieście”), Justyna Zwolińska (Koalicja Żywa Ziemia), Morgan Janowicz i Bartłomiej Gawrecki (Green Rev Institute), Olga Wojdyńska (Stowarzyszenie Mudita) – koordynatorka Zespołu Ochrona Środowiska/Klimat Inicjatywy „Nasz Rzecznik” oraz Anna Duniewicz – koordynatorka Inicjatywy „Nasz Rzecznik”.

Otwierając wystąpienia delegacji Inicjatywy „Nasz Rzecznik” Pani Duniewicz przedstawiła sztandarowy postulat Zespołu Ochrona Środowiska/Klimat:

Realizacja prawa do dostępu do rzetelnej informacji o stanie środowiska, edukacji ekologicznej, do udziału w postępowaniach dotyczących inwestycji szkodliwych dla środowiska i do skutecznego zaskarżania naruszeń powyższych praw.

Jedną z zasad demokratycznego państwa prawa jest zapewnienie wszystkim w Polsce możliwości współdecydowania o politykach ochrony środowiska i klimatu. Konieczne jest zagwarantowanie udziału obywatelek/li w decydowaniu o wykorzystaniu zasobów naturalnych, ich ochronie przed nadmierną eksploatacją i zanieczyszczeniem, rozwoju form ochrony przyrody, procesach inwestycyjnych znacząco oddziałujących i mogących znacząco oddziaływać na środowisko itp. Konieczne jest także zapewnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach związanych ze środowiskiem. Ważne i pilne jest przyjęcie przez Parlament ustawy o ochronie klimatu.

Ewa Dąbrowska podkreślała, że w 2022 r. ONZ uznała prawo do czystego powietrza za prawo człowieka. Mówiła też o problemach z implementacją Konwencji z Aarhus oraz o braku możliwości zaskarżania przez organizacje pozarządowe decyzji administracyjnych i aktów prawa miejscowego dotyczących ochrony środowiska. Pani Dąbrowska zwróciła się do ZRPO z prośbą o czujność i interwencje w sprawie tzw. „Lex knebel” – rządowej nowelizacji ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie. Zaproponowała też udostępnienie ekspertyz i materiałów opracowanych przez Fundację ClientEarth, które mogłyby być istotne i przydatne.

Odnosząc się do wystąpienia Ewy Dąbrowskiej, ZRPO Valeri Vachev zapewnił, że Rzecznik będzie w ramach swoich kompetencji uczestniczył w procesie legislacyjnym, jeśli organy prawodawcze podejmą działania na rzecz zmiany tych przepisów, by dostosować je do międzynarodowych standardów. Dr Vachev zachęcił również Zespół do zgłaszania wszelkich przypadków naruszeń obowiązującego prawa.

Następnie głos zabrała Agnieszka Krzyżak-Pitura, która przedstawiła dwa ważne postulaty: przeciwdziałania zanieczyszczeniom powietrza i ochrony praw pieszych. Zanieczyszczenia transportowe naruszają prawo do czystego środowiska i prawo do zdrowia mieszkanek i mieszkańców miast; są szczególnie niebezpieczne dla grup wrażliwych, jak dzieci i kobiety w ciąży. Zwróciła uwagę na nieproporcjonalnie wyższe kary za brak biletu w komunikacji publicznej w porównaniu z niskimi mandatami za nieprawidłowe parkowanie. Agnieszka Krzyżak-Pitura wspominała o niedawnej sesji Rady Miasta Warszawy w sprawie wprowadzenia w stolicy stref czystego transportu, zakłóconej przez przeciwników ekologicznych rozwiązań.

Przedstawiciele i przedstawicielki Biura RPO zapewnili, że przeanalizują przekazane przez Zespół materiały pod kątem możliwości podjęcia przez Rzecznika interwencji w tej sprawie.

Kwestią poruszoną w dalszej części spotkania przez Justynę Zwolińską była ekspansja ferm przemysłowych oraz wynikające z ich funkcjonowania problemy dla lokalnej społeczności i środowiska. Setki tysięcy zwierząt stłoczonych na niewielkim obszarze, smród, hałas, rozprzestrzenianie się wirusów i patogenów, zanieczyszczenia gleby i wody, ogromny pobór wody – to społeczne i środowiskowe koszty uciążliwego sąsiedztwa ferm przemysłowych. Razi inercja inspektoratów ochrony środowiska, dopuszczanie wadliwych raportów oceny oddziaływania szkodliwych inwestycji na środowisko i dobrostan okolicznych mieszkańców, wydawanie zgód na tworzenie ferm w pobliżu obszarów Natura 2000, brak konsultacji decyzji o pozwoleniu na budowę ferm z lokalną społecznością, zastraszanie protestujących obrońców/czyń środowiska. Dlatego pięć koalicji podjęło współpracę na rzecz wprowadzenia moratorium na budowę ferm przemysłowych.

Problem szkodliwych dla ludzi i środowiska ferm podjęli również Morgan Janowicz i Bartłomiej Gawrecki. Pani Janowicz mówiła też o prawie do roślinnych, wegańskich posiłków w placówkach edukacyjnych i ochrony zdrowia – działaniach, o które Green Rev zabiega. To nie tylko działanie na rzecz ochrony środowiska, ale też przeciwdziałanie dyskryminacji.

Bartłomiej Gawrecki mocno akcentował prawo do życia w czystym środowisku. Przypominał niepokojące statystyki: Polska zajmuje niechlubne II miejsce w Europie pod względem stosowania antybiotyków w hodowli przemysłowej zwierząt (stosuje je aż 80% hodowców kurcząt i indyków). Społeczności lokalne nie są w wystarczającym stopniu włączane w podejmowanie decyzji o lokalizacji ferm, a organy publiczne nie zawsze realizują ciążące na nich obowiązki związane z kontrolą ich działania.

W odpowiedzi na te wystąpienia, ZRPO poprosił Zespół o zgłaszanie konkretnych przypadków, w których organy publiczne nie wypełniają swoich obowiązków, tak aby Rzecznik mógł podjąć odpowiednie działania. Dr Vachev zapowiedział również podjęcie interwencji w tej sprawie dostępu do roślinnych posiłków w szkołach i szpitalach. Podkreślił przy tym, że takie interwencje są już podejmowane przez RPO w odniesieniu do osób przebywających w zakładach karnych.

Na spotkaniu poruszono też ważne postulaty wspierania energetyki odnawialnej, zwiększenia ochrony prawnej polskich rzek – rzeki jako samoistne dobro prawne; oraz konieczność zmiany prawa łowieckiego i ograniczeniu możliwości polowań, szczególnie na terenach prywatnych. Tematy te będą podnoszone na kolejnych spotkaniach Zespołu z Zastępcą Rzecznika.

Ze względu na dużą liczbę postulatów Zespołu Ochrona Środowiska/Klimat i na ich złożoność dr Valeri Vachev zaproponował comiesięczne spotkania z przedstawicielkami/lami Zespołu dotyczące poszczególnych spraw.

Podsumowanie spotkania jest dostępne na stronach RPO: strona www oraz Facebook.

Fot. Grzegorz Krzyżewski/BRPO