Polska grupa anty-SLAPP: analiza projektu ustawy
Polska grupa anty-SLAPP publikuje analizę projektu ustawy. „Liczymy na realną ochronę wolności słowa”.
W Polsce działa grupa robocza zajmująca się przeciwdziałaniem SLAPP-om, czyli pozwom mającym na celu uciszenie krytycznych głosów w debacie publicznej. Tworzą ją organizacje broniące wolności słowa i społeczeństwa obywatelskiego, m.in. ARTICLE 19 Europe, Helsińska Fundacja Praw Człowieka oraz Sieć Obywatelska Watchdog Polska. OFOP również jest jej członkiem. Grupa jest częścią międzynarodowej koalicji CASE (Coalition Against SLAPPs in Europe) walczącej o prawo chroniące dziennikarzy, aktywistów i obywateli przed nadużywaniem prawa przez władzę i korporacje.
Czym są SLAPP-y?
SLAPP to skrót od Strategic Lawsuits Against Public Participation (pozwy strategiczne przeciwko partycypacji publicznej). Jest to praktyka stosowana wobec aktywistów i dziennikarzy krytykujących działania władz lub korporacji. Pozwy i inne działania prawne mają zastraszyć i zniechęcić do zabierania głosu osoby aktywne w ważnych społecznie sprawach. SLAPP-y najczęściej przybierają formę spraw o zniesławienie lub naruszenie dóbr osobistych, ale ich prawdziwym celem jest wywołanie efektu mrożącego i uciszenie głosów krytycznych w debacie publicznej. Zasypane pozwami obywatelki i obywatele mają zacząć się bać mówić publicznie o pozywających ich instytucjach. Dla dużych instytucji i firm wytoczenie takiego procesu to niewielki wysiłek. Dla pozwanych to często ogromny stres i nakłady finansowe i czasowe. Postępowania potrafią ciągnąć się nawet latami.
Analiza polskiego projektu
Ponad rok temu Parlament Europejski przyjął dyrektywę chroniącą dziennikarzy i aktywistów przed SLAPP-ami. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego zaprezentowała projekt ustawy wdrażającej jej zapisy do polskiego prawa.
Projekt ustawy wdrażającej dyrektywę, styczeń 2025, plik PDF.
Zmodyfikowany projekt ustawy wdrażający dyrektywę, kwiecień 2025, plik PDF.
W odpowiedzi na projekt członkowie grupy anty-SLAPP – eksperci ARTICLE 19 Europe, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska – przygotowali jego analizę.
Analiza projektu, język polski, plik PDF.
Analiza projektu, język angielski, plik PDF.
W projekcie znajdują się elementy będące krokiem w dobrą stronę, na przykład wykraczające poza unijne minimum rozszerzenie ochrony na sprawy krajowe, możliwość nałożenia kar finansowych na osoby nadużywające prawa czy wprowadzenie możliwości oddalenia pozwu jako nadużycia prawa procesowego. Jednak organizacje ostrzegają, że proponowane rozwiązania w praktyce mogą się okazać nieskuteczne.
Główne zarzuty organizacji wobec projektu to ograniczone możliwości zakończenia postępowania na jego wczesnym etapie, wymóg udowodnienia, że jedynym celem powództwa było uciszenie debaty publicznej oraz brak jasnych reguł dotyczących przeniesienia ciężaru dowodu na powoda. Eksperci zwracają też uwagę między innymi na niezaadresowany brak w równowadze sił między stronami, niezmienioną przepisami możliwość składania pozwów przez władze publiczne, brak mechanizmów blokujących ponowne zgłaszanie odrzuconych spraw czy zbyt restrykcyjne podejście do organizacji pozarządowych występujących po stronie pozwanego.
Co dalej?
Analiza ustawy jasno wskazuje, że ochrona debaty publicznej wymaga całościowej reformy obejmującej prawo cywilne i karne. Żeby zwalczać zjawisko wykorzystywania prawa do zamykania ust działaczom społecznym i dziennikarzom, musimy wprowadzić szerokie i praktyczne kryteria identyfikacji SLAPP-ów, ciężar dowodowy nie może spoczywać na osobie, która pada ich ofiarą, a instytucje publiczne nie powinny mieć możliwości pozywania obywateli.
Nowe prawo musi realnie chronić obywatelki i obywateli. Wolność słowa jest podstawą demokracji, a dziennikarze i aktywiści, którzy jej bronią, ryzykują własnym bezpieczeństwem. Stwórzmy system, który będzie ich chronił.