Relacja reprezentanta: Co wydarzyło się na posiedzeniu Rady Pomocy Prawnej i Edukacji Prawnej?
Szanowni Państwo,
Jako przedstawiciele organizacji pozarządowych w Radzie Pomocy Prawnej i Edukacji Prawnej przekazujemy do Państwa wiadomości informację w sprawie przebiegu prac Rady. Drugie a zarazem pierwsze robocze posiedzenie Rady odbyło się 23 lutego 2016 r.
Jak Państwo wiedzą, Rada stanowi ciało doradcze Ministra Sprawiedliwości. powołane na mocy art. 18 ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej i edukacji prawnej społeczeństwa. Nie ma kompetencji decyzyjnych, ale może podejmować uchwały odnoszące się do funkcjonowania systemu pomocy prawnej. Składa się z 13 osób: 7 przedstawicieli ministerstw (4 przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości, 1 przedstawiciel Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, 1 przedstawiciel Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, 1 przedstawiciel Ministerstwa Finansów), 2 przedstawicieli samorządów zawodów prawniczych, 2 przedstawicieli organizacji samorządu terytorialnego, 2 przedstawicieli organizacji pozarządowych). Obecny skład Rady został ustalony w październiku 2015 r. przez poprzedniego ministra sprawiedliwości. Na przewodniczącą Rady minister powołał p. dyr. Iwonę Kujawę z Ministerstwa Sprawiedliwości.
W dniu 23 lutego posiedzenie trwało około cztery godziny i w większości dotyczyło kwestii formalnych, związanych z regulaminem Rady. Po długiej dyskusji regulamin ostatecznie przyjęto. Następnie p. dyr. Karol Dałek z Ministerstwa Sprawiedliwości przedstawił krótką informację na temat stanu wdrożenia ustawy, po czym przeprowadzono dyskusję.
Z perspektywy organizacji pozarządowych istotne wydają się następujące kwestie i ustalenia:
1. Rada postanowiła, że jej posiedzenia będą niepubliczne, to znaczy będą odbywać się bez udziału publiczności.
2. Jednocześnie ustalono, że będzie istniała możliwość zapraszania gości. Z dyskusji wynika, że będzie to raczej sytuacja wyjątkowa, a nie rutynowe działanie, jednak praktyka w tej materii dopiero ma zostać ustalona.
3. Rada postanowiła nie upubliczniać protokołów swoich posiedzeń, wychodząc z założenia, że zainteresowane osoby mogą wystąpić o ich udostępnienie w trybie dostępu do informacji publicznej. Przedstawiciele NGO optowali za udostępnianiem protokołów za pomocą strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości, jednak pogląd ten był podzielany przez mniejszość członków Rady.
4. Kolejne posiedzenie Rady odbędzie się 16 maja 2016 r.
5. Zgodnie z informacją przedstawioną przez dyr. K. Dałka:
a) mimo pierwotnych problemów ostatecznie uruchomiono wszystkie punkty nieodpłatnej pomocy, przewidziane w ustawie;
b) większość punktów objęli radcowie prawni i adwokaci, jednak ponad 600 punktów objęły NGO;
c) według informacji uzyskanych w niesystematycznym i niedokładnym badaniu funkcjonowania ustawy w jednostkach samorządu terytorialnego, przeprowadzonym przez Ministerstwo Sprawiedliwości, zainteresowanie pomocą jest dość silnie zróżnicowane w zależności od lokalizacji punktów i typu miejscowości w których są umieszczone;
d) przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości są stosunkowo usatysfakcjonowani skalą funkcjonowania systemu w pierwszych dwóch miesiącach. Na podstawie w/w informacji szacują liczbę osób, którym udzielono porady, na około 30 tys. miesięcznie.
6. W toku dyskusji pojawiły się następujące informacje i komentarze:
a) przedstawiciele NGO zwrócili uwagę na liczne negatywne obserwacje i komentarze płynące ze środowiska na temat kryteriów dostępu do systemu pomocy i negatywnych skutków, które się z tym wiążą (wykluczenie wielu kategorii osób obiektywnie potrzebujących pomocy, wątpliwy dobór kryteriów dostępu). W dyskusji członkowie Rady dość zgodnie wypowiadali się za potrzebą zmian legislacyjnych w tej kwestii;
b) przedstawicie NGO zwrócili uwagę na występowanie negatywnych zjawisk związanych z organizacją i przebiegiem postępowań konkursowych, min. zgłaszania przez niektóre organizacje większej liczby ofert niż są w stanie wykonać. Przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości potwierdzili, że fakty takie są im znane;
c) przedstawiciel NGO J. Winczorek wypowiedział opinię na temat skali funkcjonowania systemu. Zwrócił uwagę, że skala funkcjonowania systemu wynikająca ze wstępnych i niedokładnych informacji uzyskanych ze środowiska NGO wskazuje, że w skali kraju pomoc uzyskuje nie więcej niż 45 tys. osób miesięcznie, co oznacza że obecnie skala poradnictwa jest znacznie mniejsza niż planowana podczas prac legislacyjnych. Przekłada się to na znaczny wzrost kosztów jednej porady w stosunku do planowanych i może oznaczać, że środki przewidziane ustawą są wydatkowane nieefektywnie;
d) w nawiązaniu do tej wypowiedzi przedstawiciele NGO podkreślili potrzebę wykonania całościowych badań nad funkcjonowaniem ustawy. W dyskusji nie powzięto w tej sprawie ostatecznych wniosków postanawiając wrócić do tego zagadnienia na następnym posiedzeniu Rady, już po uzyskaniu przez Ministerstwo Sprawiedliwości informacji statystycznych ze sprawozdań składanych przez jednostki samorządu terytorialnego i innych źródeł;
e) przedstawiciel samorządu radców prawnych zwrócił uwagę na kwestię opodatkowania porad i zróżnicowanie standardów w tej materii w zależności od typu umowy zawieranej przez radców prawnych. Przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości zakomunikowali, że obecne stanowisko Ministerstwa Finansów w tej sprawie wydaje się ostateczne, jednak ze względu na nieobecność przedstawiciela Ministerstwa Finansów sprawa nie była szerzej dyskutowana;
f) przedstawiciel organizacji samorządu terytorialnego zwrócił uwagę na potrzebę wypracowania dobrej praktyki w zakresie finansowania ustawy i zagrożenie opóźnionego przekazywania środków przez Ministerstwa Finansów na rzecz samorządów.
Mamy nadzieję, że uznają Państwo przedstawione informacje za przydatne. Prosimy o przekazywanie pytań i komentarzy na podane adresy mailowe. Zachęcamy także do formułowania opinii i oczekiwań które mogłyby zostać zakomunikowane podczas dalszych prac Rady.
Z poważaniem,
Filip Czernicki
członek Rady z ramienia
Fundacji Uniwersyteckich Poradni Prawnych
Jan Winczorek
członek Rady z ramienia
Fundacji Academia Iuris