Rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Armenii – Maia Mekvabishvili

Zachęcamy do lektury nowego artykułu w naszej bibliotece. Jest to zapowiedź serii prac na temat społeczeństwa obywatelskiego oraz funkcjonowania trzeciego sektora na świecie. Autorka opierają się na najnowszych faktach i badaniach przedstawia w nim m.in charakterystykę organizacji non profit, sposoby ich funkcjonowania i rolę jaką ogdrywają w społczeństwie ormiańskim. Wszystko to posiłkując się najnowszymi danymi i wskaźnikami a także opracowaniami ekspertów.

Zachęcamy do lektury nowego artykułu w naszej bibliotece. Jest to zapowiedź serii prac na temat społeczeństwa obywatelskiego oraz funkcjonowania trzeciego sektora na świecie. Autorka opierają się na najnowszych faktach i badaniach przedstawia w nim m.in charakterystykę organizacji non profit, sposoby ich funkcjonowania i rolę jaką ogdrywają w społczeństwie ormiańskim. Wszystko to posiłkując się najnowszymi danymi i wskaźnikami a także opracowaniami ekspertów.

1. Zarys historyczny rozwoju społeczeństwa obywatelskiego

Społeczeństwo w państwie demokratycznym wpływa na własny los wybierając przedstawicieli, którzy decydują o najważniejszych kwestiach politycznych, ekonomicznych itd. Jednak dla prawidłowego funkcjonowania demokracji ważnym czynnikiem jest także uczestnictwo obywateli w życiu politycznym i publicznym. Państwo demokratyczne potrzebuje aktywnego udziału  grup nacisku, organizacji pozarządowych oraz organizacji pożytku publicznego. Szczególnie ważną rolę odgrywa działalność społeczeństwa obywatelskiego w dobie transformacji ustrojowej.

Zaczątki społeczeństwa obywatelskiego w Armenii pojawiły się na początku długiej historii tego państwa. Miały one charakter głównie religijny oraz rodzinny. Rozpad ZSRR oraz transformacja ustrojowa przyspieszyły proces rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Powstały liczne organizacje pozarządowe i charytatywne, działające na rzecz poszkodowanych po trzęsieniu ziemi w 1988 roku oraz podczas wojny w Górnym Karabachu. Aktywnie włączyła się do działań charytatywnych także liczna diaspora ormiańska.

Według danych Ministerstwa Sprawiedliwości obecnie w Armenii działa 3789 organizacji pozarządowych, 765 fundacji, 811 związków zawodowych oraz 47 organizacji religijnych. Niestety nie funkcjonują one sprawnie w porównaniu z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego państw UE. Różnica jest spowodowana czynnikami socjologicznymi oraz ekonomicznymi. W ZSRR aktywność obywatelska była ograniczona przez partyjną politykę i kierownictwo państwowych funkcjonariuszy. Związki zawodowe, organizacje pożytku publicznego oraz partie młodych komunistów były całkowicie kontrolowane i służyły interesom Komunistycznej Partii. Jednak sytuacja radykalnie się zmieniła pod koniec „pierestrojki”. W 1989 w wiecach ekologicznych uczestniczyło kilka tysięcy osób. Aktywność obywatelska doprowadziła nawet do zamknięcia zanieczyszczających środowisko zakładów. Organizacje pozarządowe, ruchy ekologiczne oraz związki zawodowe skonsolidowały się wokół kwestii niepodległości, która została proklamowana w 1991 roku.

Koszty transformacji oraz ekonomiczne skutki konfliktu etnicznego uniemożliwiły sprawny rozwój działalności społeczeństwa obywatelskiego. Być może dalsza współpraca Armenii w ramach Partnerstwa Wschodniego będzie korzystnie wpływać na rozwój sektora publicznego. Dla społeczeństwa ormiańskiego europejski model stał się przykładem do naśladowania. Przy stosowaniu różnych zaleceń UE powstaje jednak dylemat podtrzymywania dobrych stosunków politycznych z Rosją, na których bardzo zależy Armenii. Partnerstwo wschodnie oraz różne projekty UE są korzystne zarówno dla rządu ormiańskiego jak i dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Organizacje pozarządowe mają możliwość pozyskania dodatkowych funduszy na realizację różnych projektów.

2. Zarys prawny funkcjonowania organizacji pozarządowych i organizacji pożytku publicznego

Według konstytucji Republiki Armenii każdy ma prawo tworzenia asocjacji z innymi, dołączenia się lub tworzenia związków zawodowych. Każdy obywatel ma prawo do wstąpienia do partii politycznych lub innego rodzaju ugrupowań. Prawo ormiańskie reguluje działalność organizacji pożytku publicznego i organizacji pozarządowych według prawa o organizacji publicznych, które zostało znowelizowane w 2001 roku. Inaczej jest regulowana działalność organizacji religijnych, związków zawodowych i asocjacji osób prawnych.

Poniższa tabela przedstawia ocenę środowiska prawniczego w Armenii.

Źródło: http://www.civicus.org/new/media/CSI_Armenia_Country_Report.pdf, s. 45

Instytucjonalny fundament dla tworzenia organizacji pożytku publicznego oraz organizacji pozarządowych jest bardzo dobrze rozwinięty.( wskaźnik 3). Bez większych trudności można szybko założyć taką organizację. Jednak nie zawsze organizacje te mają  możliwość krytykowania polityki rządowej poprzez brak niektórych  informacji(wskaźnik 1). Rząd selektywnie przekazuje informację do przedstawicieli mass mediów. Niestety prawo ormiańskie charakteryzuje się brakiem przychylności podatkowej dla organizacji pożytku publicznego i brakiem korzyści podatkowej dla działalności charytatywnej (wskaźnik 0).

Źródłem finansowania organizacji publicznych mogą być granty, opłaty członkowskie oraz darowizny. Wtedy podatek jest naliczany według prawa o organizacjach publicznych. Jeśli źródłem dochodu jest fundraising, odpłatne usługi lub korzyści z oprocentowania bankowego, organizacja jest obciążona podatkami według kodeksu cywilnego.

3. Wpływ organizacji pożytku publicznego na rząd ormiański

Konstytucja ormiańska uprawnia obywateli do składania listów i rekomendacji odpowiednim organom, w celu zapewnienia ochrony prywatnych lub publicznych interesów oraz do uzyskania odpowiedzi na te pytania w niedługim okresie czasowym. Konsultacje publiczne oraz współpraca między organizacjami pożytku publicznego a organami państwowymi jest regulowana na podstawie różnych porozumień, inicjatyw i decyzji komitetów.

Na rzecz rozwoju partycypacji obywateli w życiu politycznym powstała największa sieć organizacji pozarządowych, która łączy 150 organizacji. Według porozumienia z 2010 roku sieć organizacji pozarządowych może tworzyć eksperckie i doradcze propozycje, brać udział w posiedzeniach komitetów i sesjach plenarnych. Powstało także memorandum współpracy pomiędzy Republiką Armenii a EURONEST oraz Ormiańską platformą społeczeństwa obywatelskiego partnerstwa wschodniego. Dzięki tej współpracy platforma ma możliwość tworzenia propozycji projektów oraz przeniesienia aktualnych problemów i kwestii na poziom Europejski. Powstały stałe komisje parlamentarne. Komitet może komunikować się z obywatelami dwoma sposobami: może wysyłać zaproszenia do wybranych organizacji pożytku publicznego lub udostępnić informacje o najbliższe przesłuchanie parlamentarne dzięki środkom masowego przekazu oraz Internetowi. Obywatel może być obecny na takim przesłuchaniu po wysłaniu specjalnej prośby do przewodniczącego komitetu. Komitet także ma obowiązek zapoznania się z propozycjami oraz prośbami obywateli a także organizacji comiesięcznych spotkań.

Organizacje pożytku publicznego są także członkami różnych komitetów rządowych. Ich głównym celem jest progres w kwestiach ekonomicznych, równości kobiet i mężczyzn, technologii informatycznych itd. a także promocja rozwoju w tych dziedzinach.

4. Obecne problemy społeczeństwa obywatelskiego w Armenii

W ciągu ponad dwudziestu lat transformacji widoczne stały się problemy, z którymi nie miały do czynienia inne państwa UE. Obywatel ZSRR od dzieciństwa był uczestnikiem życia politycznego. Gwarancją sukcesu w karierze zawodowej było członkostwo w młodzieżówce komunistycznej i innych organizacjach. Istniały liczne związki lokalne i regionalne, związki zawodowe itp. Pamięć tego uczestnictwa, które nie wynikało z własnej woli , spowodowała niechęć Ormian do zaangażowania się w działalność instytucji pożytku publicznego. Według badań, przeprowadzonych w 2008 roku, tylko 18% Ormian mogło zaufać lokalnym organizacjom pozarządowym. Inną kwestią jest korupcja. W latach dziewięćdziesiątych środki przeznaczone dla najbardziej upośledzonych znikały podczas korupcyjnych transakcji. Podobne zdarzenia pozostawiły ślad w myśleniu społeczeństwa. Ciągle pozostaje pytanie czy środki zagraniczne przeznaczone dla najbiedniejszych nie są wykorzystane w celu prywatnego użytku najbogatszych. Między innymi dlatego społeczeństwo obywatelskie nadal pozostaje najsłabszym graczem w życiu publicznym Armenii.

Do dziś w organizacjach pozarządowych odczuwa się brak wyspecjalizowanej kadry oraz strategii rozwoju. Taka kadra jest niedostępna dla organizacji pozarządowych z powodu ograniczeń finansowych. Prawie 80 % działaczy organizacji pozarządowych to woluntariusze, w większości nie przygotowani do pracy w tej branży.

Ormianie chętnie się angażują w działania na rzecz społeczeństwa obywatelskiego. Pomagają sobie nawzajem i wykonują różne prace na rzecz lokalnej wspólnoty. Jednak nie duża liczba osób dołącza się do sformalizowanych organizacji pozarządowych. Niską aktywność odnotowuje się wśród kobiet, przedstawicieli mniejszości etnicznych oraz osób zamieszkujących małe miejscowości. Według badań z 2003 roku ponad 80% społeczeństwa było zaangażowane w działania na rzecz biedniejszych, upośledzonych podczas trzęsienia ziemi oraz konfliktu etnicznego. Natomiast tylko 8% pracowało jako woluntariusz na rzecz organizacji pożytku publicznego

Organizacje pożytku publicznego od 1990 roku były finansowane dzięki pomocy zagranicznych organizacji i diaspory ormiańskiej. Niestety wydatki organizacji pozarządowych w Armenii nie były tak efektywne jak oczekiwano. Obecnie źródłem dochodu sektora pozarządowego są dotacje prywatne i międzynarodowe, opłata za członkostwo a także przetargi państwowe. Niestety organizacje pozarządowe głównie skupiają się na wyszukiwaniu zagranicznych dotacji, aplikując nawet na projekty, które nie są związane z ich działalnością. Nie próbują tworzyć długoterminowych planów finansowych, co może mieć fatalne konsekwencje. Finansowa zależność od pojedynczych projektów nie pozwala na tworzenie stabilnej, odpłatnej kadry. Według obowiązującego  prawa organizacje pożytku publicznego oraz organizacje pozarządowe mają obowiązek przedstawienia raportów dochodów i wydatków przynajmniej raz w ciągu dwóch lat. Pomimo poprawy jakości tych raportów oraz częstotliwości ich publikacji pojawia się problem transparentności ujawnianych kosztów. Opis wydatków na rzecz beneficjentów NGO i organizacji pożytku publicznego nie jest tak szczegółowy jak raport dotyczący ich finansowania. Najsilniejszymi przedstawicielami sektora publicznego w Armenii są międzynarodowe organizacje pozarządowe, cerkiew ormiańska, rzecznik praw obywatelskich oraz reprezentanci Armenii do spraw międzynarodowych.

Według badań opinii publicznej większość społeczeństwa ormiańskiego nie wierzy w możliwość efektywnego wywierania wpływu na rząd. Prawie 70% społeczeństwa nigdy nie uczestniczyło w życiu politycznym poza udziałem w wyborach. 72,3 % uważa, iż nigdy nie podpisałoby petycji, 85,9 % nigdy nie przyłączyłoby się do bojkotu, a 71% nie poszłoby na demonstrację. Społeczeństwo także nie ufa partiom politycznym i tylko 4.5% obywateli Armenii do nich przynależy  a 8 % – do organizacji pożytku publicznego, która się zajmuje politycznymi kwestiami.

Sukcesem organizacji pożytku publicznego jest na pewno dobrze funkcjonująca kooperacja i wymiana informacji. Dzięki wspólnej działalności mogły one przeciwstawić się ustawie, która po wejściu w życie dałaby rządowi prerogatywę nadzoru nad działalnością organizacji pozarządowych. Także nie dopuszczono do przerwania transmisji radia Free Europe i sprawowano nadzór nad przebiegiem elekcji w 2007 roku.

Większość przedstawicieli organizacji pozarządowych działających na rzecz praw człowieka i obywatela uważają, iż w warunkach obecnego kryzysu politycznego jest prawie niemożliwe zrealizować ich zadania i cele. Brakuje kooperacji między sektorem państwowym i pozarządowym w procesie podejmowania decyzji. Na pierwszym planie dla rządu Republiki Armenii zawsze pozostają aktualne tematy biznesowe i nie zwraca się uwagi na kwestie socjalne. Mediatorem mogłyby być media masowe, które nie mogą pełnić tej funkcji ponieważ są całkowicie kontrolowane przez rząd.

W Armenii uważa się, że społeczeństwo obywatelskie nie odpowiada na aktualne problemy Ormian. Jest to spowodowane krótkookresowym planowaniem i brakiem środków finansowych potrzebnych do realizacji dłuższych planów. Problemem także jest skupienie przedstawicieli organizacji pożytku społecznego wokół różnych elit politycznych.

Według badań tylko 15,9% działań jest prowadzonych na rzecz biednych i zmarginalizowanych, 10,6% na rzecz progresu społecznego, 6,2% – na zatrudnienie, a 5,3% na opiekę medyczną. Jak wynika z danych z 2008 roku większa część społeczeństwa przestała postrzegać organizacje pozarządowe jako “pożeracze grantów’’. Według ankiet w tym roku tylko 39.6% ufało organizacjom pożytku publicznego. 78% Ormian ufa kościołowi, 59% organizacjom humanitarnym, 49% – organizacjom kobiecym, 47.7% – organizacjom zajmującym się ochroną środowiska, 19% związkom zawodowym a 19% – partiom politycznym.

5. Podsumowanie

Ormianie chętnie  angażują się w działania na rzecz ich lokalnej wspólnoty, środowiska itd. Brak zaangażowania i udziału w organizacjach pożytku publicznego jest przede wszystkim spowodowany brakiem zaufania oraz środków finansowych jak i słabo wyspecjalizowaną kadrą, która opiera się głownie na pracy wolontaryjnej. Należy prowadzić działania, dzięki którym organizacje pozarządowe przestaną być traktowane przez społeczeństwo ormiańskie jako „pożeracze grantów”. Ważną kwestią jest także włączenie mass mediów, jako środku masowego przekazu z największym zasięgiem, w dialog między społeczeństwem a sektorem pozarządowym.

Z drugiej strony także rząd ormiański musi podjąć działania na rzecz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz pokazać społeczeństwu, iż organizacje pożytku publicznego mają wpływ na ich decyzje. Najlepszym rozwiązaniem problemów ekonomicznych byłaby zmiana regulacji opodatkowania sektora publicznego oraz obdarowanie ich przywilejami. Tworzenie sprawnego społeczeństwa obywatelskiego jest bardzo ważną częścią transformacji ustrojowej. Aby ono powstało muszą się zaangażować obywatele, organizacje pożytku publicznego oraz sam rząd Republiki Armenii.

http://ofop.eu/biblioteka/16565/rozwoj-spoleczenstwa-obywatelskiego-w-armenii