Sejm: konferencja o potencjale organizacji społecznych

Budowanie potencjału i odporności społecznej organizacji – konferencja w Sejmie 16.06.2025

16 czerwca w Sejmie odbyła się konferencja pt. „Budowanie potencjału organizacji pozarządowych i ich odporności społecznej” zorganizowana przez Ogólnopolską Federację Organizacji Pozarządowych i Parlamentarny Zespół ds. Organizacji Pozarządowych i Społeczeństwa Obywatelskiego. Wydarzenie było częścią Walnego Zebrania OFOP-u. 

Celem spotkania było zaprezentowanie parlamentarzystom i parlamentarzystkom punktu widzenia organizacji pozarządowych na problem budowania ich potencjału i odporności społecznej, a także wiążących się z nimi potrzeb, wyzwań oraz konkretnych postulatów dotyczących budowania stabilności sektora. Kontekst krajowy poruszony na spotkaniu mieliśmy okazję rozwinąć na obszar europejski następnego dnia podczas konferencji „Wzmocnienie demokracji i praworządności w Europie w obliczu polikryzysu” zorganizowanej przez European Civic Forum, Fundację Batorego i OFOP.

Transmisja konferencji.

Otwarcie i kontekst

W spotkaniu udział wzięli parlamentarzyści, przedstawiciele organizacji społecznych, członkowie ciał dialogu obywatelskiego oraz reprezentanci instytucji publicznych. Chcieliśmy zwrócić uwagę uczestników i uczestniczek na potrzebę systemowego wsparcia organizacji społeczeństwa obywatelskiego, zarówno w perspektywie codziennego funkcjonowania, jak i reagowania na sytuacje kryzysowe.

Konferencję otworzyły wicemarszałkini Senatu i współprzewodnicząca Zespołu Magdalena Biejat oraz prezeska OFOP-u Karolina Dreszer-Smalec.

Diagnoza: raport Klon/Jawor

Podczas pierwszej prezentacji Julia Bednarek i Beata Charycka omówiły dane z najnowszych badań stowarzyszenia Klon/Jawor, „Kondycja organizacji pozarządowych 2024“. Informacje, na które zwróciły uwagę, to między innymi:

• Mniej kolektywne formy nowych organizacji – w zestawieniu zakładanych obecnie organizacji zwiększa się odsetek fundacji, co oznacza mniejszy niż dotychczas udział form bardziej kolektywnych i demokratycznych, jakimi są stowarzyszenia. Dodatkowo stowarzyszenia maleją – zmniejsza się średnia liczba ich osób członkowskich. 
• Działaczki i działacze są coraz bardziej wypaleni.
• Pozyskiwanie funduszy pozostaje głównym problemem, z którym organizacje mierzą się od lat. W ich budżetach widać dywersyfikację źródeł finansowania – zwiększa się udział darowizn indywidualnych i korporacyjnych, środków z odpłatnej działalności oraz otrzymywanych od innych organizacji. Niestety wiele z nich nadal działa w warunkach finansowej niestabilności – niemal połowa nie posiada żadnych rezerw.
• Sytuacje kryzysowe: prawie połowa organizacji angażuje się w walkę ze skutkami doraźnych kryzysów. 70% organizacji nadal odczuwa skutki pandemii – głównie w postaci zmian w trybie pracy, gorszej sytuacji finansowej i mniejszego zasięgu działań.

Systemy wsparcia – diagnoza i postulaty

Podczas drugiej prezentacji Piotr Frączak z Biura Monitoringu Prawa OFOP przedstawił analizę istniejących systemów wsparcia. Głównymi obserwacjami i wnioskami były:

• Mylne rozumienie definicji wsparcia przez instytucje (wbrew przekonaniu wielu z nich, zlecanie zadań to nie to samo, co budowanie potencjału).
• Liczne bariery formalne i finansowe osłabiające potencjał organizacji.
• Powody, dla których wzmacnianie organizacji jest potrzebnym działaniem z punktu widzenia instytucji publicznych i społeczeństwa. Za interesem instytucji stoją między innymi lepsze świadczenie usług publicznych i zwiększenie odporności na kryzysy w skali krajowej. W przypadku społeczeństwa są to na przykład zaspokajanie własnych potrzeb własnymi siłami, kontrola władzy i biznesu czy zwiększanie udziału obywateli w procesach decyzyjnych. Piotr podkreślił, że mimo nieuniknionych punktów spornych, obie perspektywy mogą złożyć się we wspólny obraz, ale potrzebne są do tego demokratycznie funkcjonująca władza i dialog.
• Polskie społeczeństwo obywatelskie i organizacje pozarządowe mają długą historię sprawnego działania w sytuacjach kryzysowych (np. dystrybucja żywności w Warszawie w czasie I wojny światowej, ruchy demokratyczne w późnych latach 80, powódź stulecia w 1997 roku).

Piotr zidentyfikował dostępne mechanizmy wsparcia – od Funduszy Norweskich, przez programy rządowe i europejskie, po środki samorządowe i prywatne. Jednocześnie podkreślił potrzebę ulepszenia ich funkcjonowania, w tym lepszego prawa i niezależnej instytucji wspierającej dialog społeczny – kogoś w roli arbitra działającego między dwiema stronami dyskusji.

Głos organizacji i przedstawicieli instytucji

Po zakończeniu prezentacji Piotr Frączak zaprosił osoby z ciał dialogu do zabrania głosu oraz odpowiedzi na pytania, które mogli zadawać uczestnicy i uczestniczki konferencji. Na pytania z sali odpowiadali Anna Czyżewska (Rada NIW), Mateusz Wojcieszak (RDPP, Komitet Monitorujący FERS) i Michał Braun (dyrektor NIW).

Z sali wybrzmiały postulaty dotyczące między innymi potrzeby lepszego dialogu władz z sektorem obywatelskim, przyspieszenia i większej przejrzystości w ścieżkach legislacyjnych dla wypracowanych przez sektor propozycji czy zmian niepraktycznych i utrudniających działalność przepisów. Zarówno paneliści, jak i osoby na sali, podkreślali potrzebę całościowego, strategicznego podejścia do wzmacniania sektora obywatelskiego. 

Mateusz Wojcieszak zaapelował, by bazować na już istniejących materiałach i wypracowanych rekomendacjach (np. „Strategiczna mapa drogowa rozwoju sektora obywatelskiego w Polsce”) i skupić się na konkretnych działaniach: wsparciu fundraisingu, rozwoju federacyjnych form współpracy i ułatwieniach dla darczyńców indywidualnych. Zaznaczył, że organizacje mają gotowe pomysły – teraz potrzebują partnera po stronie państwa, który pomoże je wdrożyć.

Michał Braun (NIW) zapowiedział kampanię wspierającą filantropię, nad którą trwają prace w NIW.

Głos parlamentu

Wicemarszałkini Senatu Magdalena Biejat zaznaczyła, że obecna władza wygrała dzięki hasłom o demokratyzacji, dlatego teraz czas na refleksję na temat tego, jak faktycznie włączyć organizacje w procesy decyzyjne. Zapowiedziała również konkretne działania:

• Zwołanie posiedzenia Zespołu ds. Społeczeństwa Obywatelskiego, poświęconego wyłącznie fundraisingowi i budowaniu świadomości potencjalnych darczyńców na temat organizacji, w tym kampanii planowanej przez NIW;
• Zaproszenie do rozmów przedstawicieli rządu i samorządów – m.in. z Ministerstwa Rodziny, MON, MSWiA – by omówić udział organizacji w mitygacji skutków kryzysów (w ostatnim czasie były to pomoc uchodźcom, działania w czasie powodzi);
• Próba odblokowania prac legislacyjnych: wicemarszałkini zapowiedziała rozmowę z ministrą Adrianą Porowską. Rozmowa ma dotyczyć projektów ustaw zalegających w KPRM i RDL oraz braku przejrzystości i decyzyjności w instytucjach rządowych (zwłaszcza w KPRM);
• Krytyka szybkich i niekonsultowanych deregulacji: obecne tempo zmian prawnych zagraża jakości stanowionego prawa i pomija udział społeczeństwa obywatelskiego w procesie legislacyjnym.

Co dalej?

Prezeska OFOP-u Karolina Dreszer-Smalec podsumowała spotkanie apelem o rzeczywistych sojuszników po stronie władzy. Wskazała na problem braku reakcji instytucji publicznych na wypracowane przez organizacje propozycje zmian, zaznaczając, że problem nie w jest w tym, że pomysły proponowane przez organizacje są odrzucane. Chodzi o to, że często po prostu znikają.

Organizacje społeczne mają wiedzę, doświadczenie i gotowe rozwiązania. Potrzebują partnerów, którzy pomogą je wdrażać.