Głównym mankamentem Programu jest maksymalna centralizacja i zinstytucjonalizowanie zarządzania wolontariatem, a powierzenie Narodowemu Instytutowi Wolności zadań w zakresie pośrednictwa oraz organizacji własnych projektów z udziałem wolontariuszy stoi w jawnej sprzeczności z zasadą pomocniczości – zarówno w wymiarze horyzontalnym, jak i wertykalnym. Zamiast wspierać inicjatywy związane z wolontariatem Narodowy Instytut Wolności będzie je wykonywać samodzielnie, przyjmując tym samym rolę głównego organizatora wolontariatu w Polsce i pośrednika pomiędzy wolontariuszami a organizacjami pozarządowymi i instytucjami publicznymi, którzy jako Partnerzy zgłoszą się do Korpusu.

Działając w imieniu Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych, w odpowiedzi na informację z dnia 15 czerwca 2018 r. o konsultacjach publicznych Projektu programu “Korpus Solidarności – Program Wspierania i Rozwoju Wolontariatu Długoterminowego na lata 2018-2030” przedstawiamy nasze uwagi do Projektu.

STANOWISKO ZARZĄDU OFOP DOTYCZĄCE PROJEKTU „KORPUS SOLIDARNOŚCI – PROGRAM WSPIERANIA I ROZWOJU WOLONTARIATU DŁUGOTERMINOWEGO NA LATA 2018-2030”

Rząd, ogłaszając w 2016 roku politykę dotyczącą rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, zapowiedział i podjął dwa publiczne zobowiązania. Pierwszym z nich było przygotowanie Narodowego Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, drugim ustanowienie instytucji odpowiadającej za wdrażanie programu. Brak Narodowej Strategii oraz szerokiego procesu konsultacji proponowanych zmian w polityce rządu staje się dziś widocznym w praktyce zaniechaniem skutkującym wyrywkowym, niespójnym podejściem uwidocznionym w przedstawionych do konsultacji programach. Przygotowane Programy, w tym „Korpus Solidarności – Program Wspierania i Rozwoju Wolontariatu Długoterminowego na lata 2018-2030”, nie stanowią spójnej całości oraz obciążone są brakiem rozwiązań systemowych i legislacyjnych.

Głównym mankamentem Programu jest maksymalna centralizacja i zinstytucjonalizowanie zarządzania wolontariatem. Przewiduje się w nim co prawda, że tak jak dotychczas działać będą indywidualni wolontariusze i organizatorzy wolontariatu, jednak rolę głównego organizatora i pośrednika sprawować będzie Narodowy Instytut Wolności. Powierzenie NIW zadań w zakresie pośrednictwa oraz organizacji własnych projektów z udziałem wolontariuszy stoi w jawnej sprzeczności z zasadą pomocniczości – zarówno w wymiarze horyzontalnym, jak i wertykalnym. Dodatkowo przejęcie przez NIW obowiązków związanych z prowadzeniem rekrutacji wolontariuszy oraz zawieraniem umów z organizatorami wolontariatu powodować będzie niepotrzebny wzrost biurokracji w zakresie zarządzania wolontariatem.

Ocena poszczególnych działań

Poszczególne przewidziane w Programie działania należy ocenić jako wartościowe oraz prowadzące do rozwoju wolontariatu i aktywizacji społecznej obywateli. W szczególności dobrymi rozwiązaniami są stworzenie platformy skojarzeniowej dla wolontariuszy i organizatorów wolontariatu, organizacja szkoleń dla wolontariuszy czy różnego rodzaju działania promocyjne. Rozwiązania te wydają się być jednak efektywne jedynie na poziomie ogólnym, a planowany sposób ich realizacji wzbudza bardzo istotne wątpliwości.

Dotychczasowa działalność w zakresie zarządzania wolontariatem

Na wstępie należy wskazać, że Program w zasadzie pomija dotychczasową działalność organizacji pozarządowych i instytucji publicznych, już teraz wykonujących założone w nim zadania. Zgodnie z ideą programu, Narodowy Instytut Wolności, zamiast wspierać tego typu inicjatywy, będzie je wykonywać samodzielnie, przyjmując tym samym rolę głównego organizatora wolontariatu w Polsce i pośrednika pomiędzy wolontariuszami a organizacjami pozarządowymi i instytucjami publicznymi, którzy jako Partnerzy zgłoszą się do Korpusu.

Efektywność

Zawarte w Programie plany rozwoju wolontariatu są pomysłami stosunkowo nowymi
i niewypróbowanymi w zakresie ich realizacji przez państwo. Proponowane w nim rozwiązania, związane ze skupieniem się głównie na wolontariacie długoterminowym mogą więc okazać się nieskuteczne i nie wpłynąć pozytywnie na poziom zaangażowania społecznego obywateli. Centralizacja i upaństwowienie zarządzania wolontariatem budzą zatem istotne obawy w zakresie efektywności wydatkowanych na realizację Programu środków. Koszty jego realizacji mogą bowiem okazać się nieproporcjonalnie duże w porównaniu do osiągniętych efektów. Zagrożenie to jest tym większe, że postawione w Programie cele nie są spójne z przedstawioną w nim diagnozą.

Niespójność Programu

Po pierwsze, na początku Programu (s. 13) przyjmuje się mylny wniosek, że “odpowiedź na pytanie, dlaczego receptą na ograniczone zainteresowanie wolontariatem i metodą przeciwdziałania społecznym skutkom apatii i nieufności społecznej jest wspieranie długoterminowego wolontariatu, wynika z faktu, że właśnie zainteresowanie tą formą systematycznego zaangażowania obywateli utrzymuje się […] na najniższym poziomie” (s. 13). Program opiera się więc na błędnym założeniu, że skoro wolontariat w ogólności cieszy się małym zainteresowaniem, receptą na zwiększenie zainteresowania nim jest wspieranie jego najmniej popularnej formy. Pomija się w tym zakresie również zawarte w Programie istotne dane statystyczne, zgodnie z którymi małe zainteresowanie wolontariatem wynika w znacznej mierze z niechęci do podejmowania zobowiązań czy trudności pracy wolontariackiej (s. 29). Trudno natomiast wskazać, jak organizacja centralnie zarządzanego wolontariatu długoterminowego ma wpłynąć motywująco na osoby, które nie chcą przyjmować na siebie dodatkowych zobowiązań.

Istotną wadą jest również brak jakichkolwiek odwołań w Programie do tworzonego równolegle Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO. Pomimo że oba programy będą obowiązywać w tym samym okresie oraz regulować zbliżony zakres tematyczny, nie ma pomiędzy nimi żadnych powiązań i wzajemnych odesłań.

Wartości stanowiące podstawę wolontariatu

Poważne wątpliwości wzbudza też niekonsekwencja Programu w odniesieniu do wartości, które uznawane są za podstawowe dla idei działalności wolontariackiej. Program wydaje się (zupełnie zresztą niepotrzebnie) przeciwstawiać sobie dwie grupy wartości – służebną i bezinteresowną postawę wobec innych oraz samorozwój i osiąganie własnych korzyści przez wolontariuszy. Pomimo przeciwstawiania tych wartości, Program nie określa jednak, które z nich ostatecznie zostały przyjęte jako podstawa proponowanych rozwiązań (Wstęp do Programu i s. 17 – wolontariat jako służba, s. 6 i s. 30 – utożsamianie wolontariatu z działalnością służebną jako problem, s. 10-11 – dodatkowe korzyści dla wolontariuszy).

Grupy docelowe

Niespójności w Programie pojawiają się również w części dotyczącej jego grup docelowych. Pomimo wspomnianej już niechęci do podejmowania zobowiązań, od wolontariuszy oczekiwać się będzie bardzo dużego zaangażowania czasowego (w typowym wariancie min. 12 miesięcy, po min. 16 h miesięcznie – s. 38). Diagnoza grup docelowych opiera się ponadto na sprzecznych założeniach. Przykładowo, w jednej części Programu przedstawia się dane statystyczne, zgodnie z którymi mało wolontariuszy angażuje się w prace humanitarne, społeczne, służebne i fundraisingowe, a większość z nich to wysoko wykształcona i wyspecjalizowana kadra świadcząca usługi w zakresie prawa, ekonomii, zarządzania, kultury i administracji (s. 27-28). Następnie natomiast wskazuje się, że wolontariuszom powierza się najczęściej proste, techniczne prace oraz że organizatorzy utrwalają stereotyp wolontariatu jako pracy służebnej, smutnej, nudnej i obciążonej dużym bagażem cierpienia (s. 45).

Budżet

Wadą Programu jest również forma zaprezentowania jego budżetu oraz brak uzasadnienia określonych w nim limitów wydatków na grupy docelowe i obsługę. Brak zawarcia w Programie uzasadnienia bądź szerszego rozpisania podziału środków właściwie uniemożliwia ocenę jego zasadności.

W imieniu Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych

Łukasz Domagała – Prezes Zarządu
Weronika Czyżewska-Waglowska – Wiceprezeska Zarządu
Karolina Dreszer-Smalec – Wiceprezeska Zarządu
Przemysław Dziewitek – Członek Zarządu
Iwona Janicka – Członkini Zarządu
Dariusz Supeł – Członek Zarządu

Do pobrania

• Stanowisko Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych dotyczące projektu “Korpus Solidarności – Program Wspierania i Rozwoju Wolontariatu Długoterminowego na lata 2018-2030” – pobierz

Zobacz również

• Stanowisko Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych dotyczące projektu “ Program Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO” – pobierz