Włochy: kryminalizacja protestów i zbieranie danych biometrycznych demonstrantów. List w sprawie „dekretu bezpieczeństwa”

Coraz gorszy stan przestrzeni obywatelskiej we Włoszech

11 kwietnia włoska Rada Ministrów ogłosiła Dekret Bezpieczeństwa, który ogranicza prawo do organizowania i uczestnictwa w pokojowych zgromadzeniach oraz wolność wypowiedzi. Przepis, początkowo w formie projektu ustawy, napotkał problemy podczas drogi legislacyjnej. Po utknięciu w Senacie, został przekształcony w dekret i tym sposobem całkowicie ominął ścieżkę parlamentarną[1].

Zapisy z dokumentu były krytykowane przez Organizację Narodów Zjednoczonych, Radę Europy, Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz liczne organizacje broniące praw człowieka czy związki zawodowe. Dokument jest niezgodny z prawem Unii Europejskiej, w tym z Kartą Praw Podstawowych i Traktatem o Unii Europejskiej i przyczynia się do wzmacniania autorytarnych tendencji, które możemy obserwować we Włoszech już teraz.

Dekret między innymi wprowadza nowe i zwiększa już istniejące kary za pokojowe formy protestów, a także zwiększa uprawnienia policji w kontekście działań podczas takich demonstracji, na przykład poprzez pozwolenie na zbieranie danych biometrycznych demonstrantów. Nowe prawo uderza szczególnie w mniejszości etniczne, migrantów i uchodźców. Bardziej narażone stają się też osoby broniące praw klimatycznych, których częstą formą protestu jest blokowanie ruchu ulicznego, za co od teraz można spędzić kilka lat w więzieniu[2].

W liście European Civic Forum razem z 83 pozostałymi sygnatariuszami zwracamy się do Europejskiego Komisarza ds. demokracji, sprawiedliwości, praworządności i ochrony konsumentów i prosimy o:

• wezwanie włoskiego rządu do uchylenia Dekretu Bezpieczeństwa,
• zamieszczenia rekomendacji w Raporcie o Praworządności za 2025 rok, gdzie zdecydowanie potępi zapisy dekretu i podkreśli jego negatywny wpływ na przestrzeń obywatelską,
• przeprowadzenie wizyty terenowej, podczas której przedstawiciele dotkniętych nowymi przepisami społeczności będą mogli opowiedzieć o swoich doświadczeniach, obawach, trudnościach i rekomendacjach,
• zaangażowania się w rozmowy z włoskim rządem,
• przeprowadzenia oficjalnej analizy prawnej pod kątem zgodności dekretu z prawem UE oraz wszczęcia postępowania, jeśli stwierdzi on naruszenia.

Nie możemy pozwolić na dalszą erozję demokracji we Włoszech i w Europie.

Treść listu, oryginał po angielsku, tekst na stronie ECF.

Treść listu, oryginał po angielsku, plik PDF.

Tłumaczenie listu zamieszczamy poniżej (tłumaczenie: OFOP).

Wtorek, 27 maja 2025 r., Bruksela

Europejski Komisarz ds. Demokracji, Sprawiedliwości,
Praworządności i Ochrony Konsumentów Michael McGrath

Apel o pilne zajęcie się sprawami słabnącej demokracji, ograniczania przestrzeni obywatelskiej i pogarszającego się stanu praworządności we Włoszech

Szanowny Panie Komisarzu,

W imieniu ponad 80 organizacji społeczeństwa obywatelskiego zwracamy się z apelem o podjęcie działań w związku z przyspieszającą erozją przestrzeni obywatelskiej, mechanizmów ochrony demokracji i praworządności we Włoszech. Rządowy Dekret Bezpieczeństwa (dekret nr 48 z 11 kwietnia 2025, wcześniej ustawa nr 1660)[1] jest przejawem niebezpiecznej eskalacji tego zjawiska. Wzywamy Pana do skorzystania z uprawnień wynikających z Pańskiego stanowiska i, zgodnie z wynikającymi z niego obowiązków – o ochronę społeczeństwa obywatelskiego, w tym obrońców praw człowieka i aktywistów, oraz ochronę demokracji i praworządności poprzez podjęcie zdecydowanych kroków wobec tej niepokojącej sytuacji.

Przyjęty właśnie Dekret Bezpieczeństwa wprowadza surowe i nieadekwatne ograniczenia prawa do pokojowych zgromadzeń i wolności wypowiedzi. Ponadto zakłada sankcje mogące prowadzić do kryminalizacji zgodnych z prawem form protestu i sprzeciwu obywatelskiego, czyli podstawowych zasad demokracji i form partycypacji chronionych prawem międzynarodowym[2]. Dekret zagraża też prawom cyfrowym[3], na przykład zezwalając policji na używanie kamer i zbieranie danych biometrycznych osób uczestniczących w protestach. Analizy, których na dokumencie, wtedy jeszcze w formie projektu ustawy, dokonały organizacje społeczeństwa obywatelskiego[4], związki zawodowe[5], specjalni sprawozdawcy ONZ[6],  Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE[7] oraz Komisarz Praw Człowieka Rady Europy[8] wykazały, że jeśli nie zostanie on poprawiony, to będzie łamać prawo międzynarodowe dotyczące praw człowieka oraz uderzy szczególnie w wybrane grupy, w tym mniejszości etniczne/rasowe, migrantów i uchodźców[9]. Zwrócili również uwagę na to, że większość zapisów może zaszkodzić demokracji i podstawowym wolnościom oraz „potencjalnie zagraża podstawowym zasadom wymiaru sprawiedliwości i praworządności”[10].

Po ogłoszeniu dekretu przez Radę Ministrów – drogą, która pomija parlamentarną ścieżkę legislacyjną i unika tym samym wszystkich poważnych analiz prawnych – pięciu specjalnych sprawozdawców ONZ ponowiło swoje głosy sprzeciwu[11]. Od wprowadzenia w życie dekretu gwałtownie wzrosła skala przemocy podczas protestów[12].

Międzynarodowe prawo dotyczące praw człowieka uznaje akty nieposłuszeństwa obywatelskiego za legalną formę pokojowych zgromadzeń. Potwierdza też, że zakłócenia porządku wywołane protestami muszą być respektowane i akceptowane, a ograniczenia w organizacji i uczestnictwie w zgromadzeniach muszą myć uzasadnione[13]. Specjalny sprawozdawca ONZ do spraw obrońców środowiska podkreśla pilną potrzebę respektowania przez państwa tych praw, a także powstrzymywania się przed nadużywaniem siły i nakładaniem surowych kar oraz dopilnowania, żeby obrońcy praw klimatycznych nie byli represjonowani[14]. Mechanizmy odwodzące od sprzeciwu obywatelskiego, szczególnie poprzez nieprecyzyjne lub bardzo szerokie ramy przepisów, osłabiają pluralizm, demokrację oraz odpowiedzialność i przejrzystość władz.

Nadużywanie kar wobec obywateli korzystających z należnych im praw do wolności wypowiedzi i pokojowych zgromadzeń jest również niezgodne z prawem Unii Europejskiej, w szczególności z artykułami 11, 12, 21, 47 i 48 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej[15] oraz artykułu 2 Traktatu o Unii Europejskiej[16].

Wprowadzenie omawianego prawa w szerszym kontekście wpisuje się w zjawisko ograniczania przestrzeni obywatelskiej i systemowego pogarszania stanu praworządności we Włoszech. To przejaw autorytarnych tendencji, a ich przykładem są między innymi oczernianie działaczy społeczeństwa obywatelskiego, również przez wysokich rangą polityków, a także składane przez rząd projekty uchwał, które w znaczący sposób zagrażają niezależności systemu sądownictwa, spowodowały niespotykaną wcześniej liczbę ataków i gróźb pod adresem mediów[17] oraz systemowo walczą z aktami solidarności wobec atakowanych osób działających na rzecz równości płci[18], praw osób LGBT+[19] i praw kobiet. Wiele z tych ataków napędzanych jest przez środowiska przeciwników przestrzegania praw człowieka, których wpływ rośnie wraz z przekierowaniem środków międzynarodowych od organizacji, które broniły tych praw, do organizacji, które pracują na rzecz ich demontażu. 10 marca 2025 roku CIVICUS Monitor wpisał Włochy zostały wpisane na listę krajów, które należy szczególnie uważnie obserwować pod kątem zmniejszania się przestrzeni obywatelskiej. Kraj znalazł się tam obok Demokratycznej Republiki Konga, Pakistanu, Serbii i Stanów Zjednoczonych[20].

W obliczu słabnącej demokracji w wielu państwach członkowskich Unii Europejskiej idących w ślady Węgier, gdzie przestrzeń obywatelska i praworządność zostały konsekwentnie rozmontowane, pojawia się pilne pytanie o to, jak Unia Europejska może powstrzymać kolejne kraje przed popadnięciem w podobny autorytaryzm.

Ta tendencja stoi w kontrze do podstawowego założenia Unii Europejskiej zawartego w artykule 3[21] Traktatu o Unii Europejskiej, które gwarantuje swoim obywatelom wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość. Dalsze pogorszenie stanu zasad praworządności, demokracji i praw podstawowych może prowadzić do szerszej dewastacji wartości, na których oparta jest Unia Europejska, i zagrozić jej integralności.

Komisja Europejska posiada zarówno prawo, jak i obowiązek interweniowani, gdy państwo członkowskie nie spełnia zapisów z artykułów 2 i 3 Traktatu o Unii Europejskiej, łamie prawa chronione Kartą Praw Podstawowych i dąży do osłabienia stanu praworządności. Wzywamy Pana, jako Komisarza, którego zadaniem jest ochrona praworządności, zapisów z Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej i społeczeństwa obywatelskiego, do podjęcia zdecydowanych działań, czyli:

1. Wezwania włoskiego rządu do uchylenia Dekretu Bezpieczeństwa i zapewnienia pełnego poszanowania zapisów Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz wartości wpisanych w artykuły 2 i 3 Traktatu o Unii Europejskiej;
2. Zamieszczenia zdecydowanej i jednoznaczej rekomendacji w Raporcie o Praworządności za 2025 rok, gdzie potępi Pan zapisy dekretu i podkreśli jego negatywny wpływ na przestrzeń obywatelską, demokrację i praworządność;
3. Przeprowadzenia wizyty w terenie w celu spotkania i rozmowy z przestawicielami społeczeństwa obywatelskiego, w szczególności należącymi do grup szczególnie zagrożonych zmianami, które wprowadza dekret;
4. Zaangażowania się w rozmowy z włoskim rządem w celu zapewnienia przestrzegania przez niego zasad demokracji i praworządności;
5. Przeprowadzenia oficjalnej analizy prawnej pod kątem zgodności dekretu z prawem Unii Europejskiej oraz wszczęcia postępowania z artykułu 258 Traktatu o Unii Europejskiej, jeśli stwierdzi on naruszenia.

Z poważaniem,

European Civic Forum

Sygnatariusze:

A Sud Ecologia e Cooperazione, Italy

Academia Cidadã, Portugal

Access Now, International

Action Europeenne Handicap (AEH), European

AEC, France

AIRHH, France

ARCI, Italy

ARTICLE 19, International

Articolo 21, Italy

Asociacion cultural Baizara, Spain

Asociación de Derecho Penitenciario Rebeca Santamalia (ASDEPRES), Spain

Asociación Libre de la Abogacía (ALA), Spain

Association Certi Diritti, Italy

Association Legebitra, Slovenia

Association of Women of Southern Europe (AFEM), European

Balkan Civil Society Development Network, Western Balkans

Braşov, Romania

CISV, International

CIVICUS, International

CIVIL – Center for Freedom, North Macedonia

Civil Liberties Union for Europe, European

Climate Action Network Europe (CAN), Europe

Comisión Legal Sol, Spain

COSPE, Italy

Croatian Platform for International Citizen Solidarity (CROSOL), Croatia

Defending Democracy Global Initiative, International

Deystvie, Bulgaria

DiEM25, Italy

Ekopolis Foundation, Slovakia

European Center for Not-For-Profit Law, European

European Digital Rights (EDRi), European

European Gay & Lesbian Sports Federation, European

European House Budapest, Hungary

European Movement Italy, Italy

European Network against Racism, European

European Network Church on the Move, European

European Observatory for Non-Discrimination and Fundamental Rights, European

EL*C – Eurocentralasian Lesbian* Community, Europe & Central Asia

Front Line Defenders, International

Fondazione Mondinsieme, Italy

Friends of the Earth Denmark, Denmark

Gaynet, Italy

Greek Forum of Refugees, Greece

Greenpeace Italy, Italy

Gruppo Trans, Italy

Hermes Center Hacking for Human Rights, Italy

Human Rights House Zagreb, Croatia

IFM-SEI, International

ILGA-Europe, European

Italian Climate Network Onlus, Italy

Italiani Senza Cittadinanza, Italy

In Difesa Di, Italy

International LGBTQI Youth & Student Organisation (IGLYO), International

Labris – Lesbian human rights organization, Serbia

La Ligue de l’Enseignement, France

La Strada International, European

Ligue des droits de l’Homme, France

Maison de l’Europe de Paris, France

MERA25, Italy

National Federation of Polish NGOs (OFOP), Poland

Nessuno Tocchi Caino, Italy

Netpol, UK

Network of Estonian Non-Profit Organisations, Estonia

New Europeans Peoples Forum, European

Non-Governmental Organizations’ Information and Support Centre, Lithuania

No Somos Delito, Spain

NOVACT, Spain

Nyt Europa, Denmark

Ökotárs-Hungarian Environmental Partnership Foundation, Hungary

Òmnium Cultural, Spain

Pax Christi, International

PIC – Legal Center for the Protection of Human Rights and the Environment, Slovenia

PICUM, European

Plataforma Portuguesa das ONGD, Portugal

Possibile LGBTI+, Italy

Prisme, the Walloon federation of LGBTQIA+ organisation, Belgium

Spanish LGBTI+ Federation (FELGTBI+), Spain

SOLIDAR, European

Statewatch, European

TGEU – Trans Europe and Central Asia, Europe & Central Asia

The Wheel, Ireland

University Women of Europe, European

Un Ponte Per, Italy