Wspólne Ramy Strategiczne – czy kluczowy dokument dla FE 2014-2020?

Budżet Unii Europejskiej na lata 2014-2020 zostanie zaplanowany w oparciu o szereg dokumentów. Można  nazwać ten system planowania  kaskadowym, ponieważ  z każdego dokumentu wyższego rzędu wynika kolejny, bardziej  operacyjny. Dziś kilka słów o Wspólnych Ramach Strategicznych, które mają mieć charakter strategii kierunkowej dla całej Wspólnoty.

Budżet Unii Europejskiej na lata 2014-2020 zostanie zaplanowany w oparciu o szereg dokumentów. Można  nazwać ten system planowania  kaskadowym, ponieważ  z każdego dokumentu wyższego rzędu wynika kolejny, bardziej  operacyjny. Dziś kilka słów o Wspólnych Ramach Strategicznych, które mają mieć charakter strategii kierunkowej dla całej Wspólnoty.

WRS – cele, forma, podstawy prawne

Wspólne Ramy Strategiczne mają przełożyć strategię Europa 2020 (Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu) na język polityk wspólnotowych i realizujących je funduszy strukturalnych. Powodem powiązania tych dwóch dokumentów jest negatywne doświadczenie Unii z tzw. otwartą metodą koordynacji przyjętą jako narzędzie realizacji Strategii Lizbońskiej, która okazała się wysoce nieefektywna.

Aby zmobilizować państwa członkowskie do wysiłku na rzecz osiągnięcia założeń strategii Europa 2020, Komisja Europejska  wskazała  je jako priorytety inwestycyjne rozwoju społeczno-gospodarczego. Oznacza to wykorzystanie funduszy  na realizację tych założeń  i wprowadzenie wynikających z  nich programów operacyjnych w latach 2014-2020. Strategia jest skoncentrowana na  inteligentnym, zrównoważonym, włączającym rozwoju społeczno-gospodarczym. Cele strategii to, w perspektywie 2020 roku:

• zatrudnienie kobiet i mężczyzn w wieku 20-64  lat na poziomie  75 %;
• 3 % produktu krajowego brutto UE zainwestowane w badania i rozwój;
• sukces w osiągnięciu celów w zakresie klimatu i energii, tzn. minimum  dwudziestoprocentowa redukcja emisji dwutlenku węgla, rozszerzenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii  do 20% oraz wzrost  efektywności energetycznej o 20%;
• przynajmniej 40 % osób młodego pokolenia uzyska wyższe wykształcenie, a do 10% mniej spośród nich  przedwcześnie skończy naukę szkolną;
• o przynajmniej 20 mln osób zmniejszy się liczba osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym.

Artykuł 11 tzw. rozporządzenia ogólnego[1] szczegółowo określa zawartość Wspólnych Ram Strategicznych. M.in. mają one zawrzeć informacje o:

• kluczowych działaniach  każdego z proponowanych jedenastu celów tematycznych[2],
• zasadach horyzontalnych i celach strategicznych funduszy,
• mechanizmach koordynacji między różnymi funduszami.

A co z hasłem „kaskadowość”? Otóż na poziomie krajowym dokumentem, który ma skonsumować cele przedstawione w WRS, będzie umowa partnerska, nazywana również kontraktem. W założeniach dokument ten miał być szeroko konsultowany nie tylko między władzami danego państwa członkowskiego a Komisją Europejską, ale również przez władze krajowe ze wszystkimi zainteresowanymi środowiskami. Różne sformułowania nazwy tego dokumentu pokazują, że może on ostatecznie przybrać jeden z dwóch charakterów – partnerski, uzgodnieniowy, oparty o konsensus bądź narzucający państwu członkowskiemu zadania i cele. Na ten fakt zwrócił uwagę Rząd RP w stanowiskach będących pierwszą, po zakończeniu naszej prezydencji, oficjalną odpowiedzią krajową na propozycje KE przedstawione w projektach rozporządzeń dotyczących funduszy europejskich na lata 2014-2020 z października 2011 r. (skierowanych do Komisji w styczniu b.r.).

Rozbieżne interesy różnych aktorów – czego chce Komisja, Europarlament i państwa członkowskie?

W pierwotnych założeniach Wspólne Ramy Strategiczne miały być przyjęte jako dokument  przez Parlament Europejski i Radę, co zapewniłoby mu umocowanie polityczne. Więcej szczegółów zawiera projekt ww. rozporządzenia ogólnego, w którym, na stronie nr 9, czytamy: Wspólne ramy strategiczne będą przekładać cele i zamierzenia priorytetów Unii w zakresie inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu na podstawowe działania w ramach EFRR, Funduszu Spójności, EFS, EFRROW i EFMR, co zapewni zintegrowane wykorzystanie funduszy objętych zakresem wspólnych ram strategicznych w osiąganiu wspólnych celów. I dalej: We wspólnych ramach strategicznych należy zatem ustanowić kluczowe obszary wsparcia, wyzwania terytorialne, na które należy odpowiedzieć, cele polityczne, priorytetowe obszary działań w zakresie współpracy, mechanizmy koordynacji i mechanizmy spójności i zgodności z politykami gospodarczymi państw członkowskich i Unii (s.17).

Projekt WRS miał zostać przygotowany przez Komisję Europejską i przekazany do konsultacji społecznych w styczniu 2012 r. Ponieważ tak się nie stało, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych wysłała do Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej KE zapytanie w tej sprawie. W odpowiedzi OFOP uzyskała następującą informację:  (…) procedury wewnętrzne i terminy konsultacji w ramach KE spowodowały, że dokument ten będzie przyjęty przez Komisję jako Staff Working Document a nie jako Communication. Oznacza to, że Komisja nie będzie przeprowadzała oficjalnych konsultacji społecznych. Dokument miał zostać opublikowany na przełomie stycznia i lutego, ale to  nie nastąpiło.  

Z informacji uzyskanych przez OFOP od innych partnerów[3] oraz Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego[4] wynika, że próba wycofania się Komisji z nadania Wspólnym Ramom Strategicznym charakteru politycznego została negatywnie przyjęta przez państwa członkowskie.  Mimo, że nie ma na razie oficjalnych stanowisk, gdyż dyskusja toczy się  w grupach i zespołach roboczych, członkowie UE nie chcą aż takiej dominacji Komisji w planowaniu i wdrażaniu funduszy europejskich w kolejnym  okresie budżetowym, jak chciałaby tego Bruksela. W dyskusjach pojawia się potrzeba propozycji, co do której Parlament i Rada miałyby możliwość decydowania. To mógłby być aneks do rozporządzenia ogólnego lub całkiem nowa propozycja regulacji, jakkolwiek taka, która byłaby przedmiotem prac i decyzji wymienionych instytucji.

Trzeba więc śledzić te dyskusję i włączać się w nią na różnych poziomach, np. dzięki Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu (sporo organizacji, w tym polskich, ma w nim swoich reprezentantów), Komitetowi Regionów (tu warto podjąć współpracę z samorządem terytorialnym) czy europosłami.

Warto też zauważyć, iż podobna sytuacja dotyczy kodeksu dobrych praktyk (ang.: Code of Conduct), odnoszącego się do zasady partnerstwa. Komisja przygotowuje tzw. staff working paper w tej sprawie (oparty m.in. o opinię EKES-u[5]). Ten dokument będzie dostępny w okolicach świąt wielkanocnych.

Ewentualny wpływ organizacji i partnerów na WRS

Ten wpływ będzie możliwy tylko w przypadku przedsięwzięcia konkretnych działań rzeczniczych zarówno w kraju, jak i za granicą. Warto w tym zakresie nie tylko działać samemu, ale  też śledzić aktywność innych organizacji oraz instytucji i wzmacniać te postulaty, z którymi nasze środowisko się identyfikuje. Przykładem może być aktywność EKES, który w swoich rekomendacjach dotyczących planów Komisji wobec Europejskiego Funduszu Społecznego wskazał m.in.  następujące kwestie:

• potrzebę realnego i konkretnego wzmocnienia zasady partnerstwa i innych zasad horyzontalnych, np. równości szans, dobrego rządzenia,
• konieczność zapewnienia faktycznych możliwości realizacji ww. zasad poprzez zapewnienie partnerom społeczno-ekonomicznym (czyli również organizacjom pozarządowym) wsparcia instytucjonalnego i finansowego w ich roli partnerów.

Komisja Europejska pozytywnie odniosła się do większości propozycji czy rekomendacji Komitetu, jednak wiadomo, że rzeczywistość okresu programowego 2014-2020 będzie zależała zarówno od konkretnych zapisów, które znajdą się w rozporządzeniach dotyczących funduszy, jak i od determinacji partnerów społeczno-gospodarczych oraz instytucji publicznych wdrażających te środki do wprowadzenia  założeń w życie.

Kalendarz prac nad funduszami okresu 2014-2020

Prezentowany plan działań dotyczących uzgadniania zasad dla funduszy europejskich (i związanych z nimi różnych dokumentów krajowych) na przyszły okres programowania jest wynikiem informacji zebranych przez OFOP z różnych źródeł, np. spotkań konsultacyjnych, grup roboczych lub komitetów monitorujących programy operacyjne obecnej perspektywy. Kalendarz ten przedstawia się następująco:

1. pierwsza połowa 2012 r.:

• przyjęcie przez Rząd pozostałych 8 z 9 horyzontalnych strategii rozwoju,
• zwieńczenie prac nad długo i średniookresową strategiami rozwoju kraju stanowiącymi element systemu zarządzania rozwojem państwa w połączeniu z ww. strategiami rozwojowymi,
• na gruncie polskim prace nad Krajowym Programem Reform ; KPR musi być skorelowany ze strategią Europa 2020, Wspólnymi Ramami Strategicznymi i polskimi strategiami rozwojowymi;

2. drugi  kwartał  2012 r.: początek oficjalnych prac nad polską umową o partnerstwie w dziedzinie rozwoju i inwestycji (prace nieoficjalne, robocze trwają już od kilku miesięcy);

3. czwarty kwartał 2012 r.:

• ostateczne wersje rozporządzeń Komisji Europejskiej w sprawie funduszy europejskich,
• ostateczna wersja Wspólnych Ram Strategicznych; 

4. trzeci – czwarty kwartał 2013 r.: początek prac nad programami operacyjnymi na lata 2014-2020 (i dokumentami je uszczegóławiającymi takimi jak:  szczegółowe opisy priorytetów, w których są wskazane m.in. typy projektów możliwych do finansowania); 

5. 2013 r.: finalizacja prac nad umową o partnerstwie, programami operacyjnymi i wszystkimi dokumentami opisującymi system wdrażania i monitoringu w latach 2014-2020.

Zrealizowane i planowane działania OFOP

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych już dawno włączyła się w dyskusje nad przyszłością funduszy europejskich. Znalazło to swój wyraz w oficjalnych stanowiskach OFOP , jak również w aktywnym udziale w spotkaniach konsultacyjnych. Zapraszamy do zapoznania się z dokumentami opublikowanymi na naszej stronie internetowej odnoszącymi się m.in. do projektów stanowisk polskiego Rządu do projektów rozporządzeń dotyczących funduszy europejskich 2014-2020 autorstwa Komisji Europejskiej (styczeń 2012 r.), projektu średnio i długookresowej strategii rozwoju kraju (listopad i grudzień 2011 r.) czy piątego raportu kohezyjnego (styczeń 2011 r.).

Obecnie, pracując w grupie roboczej złożonej z ekspertów reprezentujących organizacje członkowskie oraz inne organizacje zainteresowane przyszłością polityk wspólnotowych, OFOP przygotowuje stanowisko odnoszące się do projektów rozporządzeń Komisji. W dalszych krokach podejmie dyskusję na temat poszczególnych rozwiązań, np. w obszarze zadań, roli i sposobu wyboru członków komitetów monitorujących programy operacyjne, co jest jednym ze sposobów realizacji zasady partnerstwa.

Działania OFOP są wspierane finansowo przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności oraz Fundację im. Stefana Batorego.