Wszyscy potrzebujemy nowych funduszy unijnych. Czy brak praworządności nas od nich odetnie?

Kiedy zaczniemy korzystać z funduszy unijnych? W jakim miejscu jesteśmy? Jak przebiegał proces pracy nad dokumentami kluczowymi dla funduszy? Demokracja to partycypacja – czy fundusze europejskie robione są dla nas i z nami? To ostatni moment, żeby o to naprawdę zadbać – alarmuje Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych 

Naczelna zasada − PARTYCYPACJA!

Unia Europejska nie wyobraża sobie funduszy bez realizowania zasady partnerstwa określonej w stosownych przepisach, w tym włączenia w przygotowywanie projektu Umowy Partnerstwa i programów m.in. podmiotów społeczeństwa obywatelskiego czyli organizacji pozarządowych oraz partnerów społecznych (związków zawodowych i organizacji pracodawców). Jeśli rząd i samorządy województw tego nie zrozumieją i nie wdrożą w praktyce, to funduszy nie będzie.

Partnerstwo musi być realizowane partycypacyjnie. To współdecydowanie, aktywny udział na każdym etapie – od kiełkowania pomysłów, analizę potrzeb, przez wstępne przygotowanie propozycji rozwoju, regulacji i dokumentów, konsultacje, uzgodnienie wskaźników i alokacji na konkretne cele, kończąc na wdrożeniu i na monitoringu. To praca na cały okres programowania dlatego czas przygotowawczy jest tak ważny. To krwioobieg funduszy unijnych.

Partycypację tę zapisujemy w dokumentach, regulacjach i w procedurach (i realizujemy w praktyce). Organizacje społeczne zabiegają o zapisy dotyczące partycypacji – analizują i oceniają. Wiele udało się osiągnąć, ale wciąż to nie jest to o co chodzi. Bo organizacje społeczne nie są traktowane partnersko. Warto jednak zauważyć, że ziarno kiełkuje – są włodarze, którzy nie potrzebują żadnych zapisów, bo proces ten przebiega naturalnie, ale bywali i tacy, którzy dopiero po zapoznaniu się dokładnie z zapisami rozporządzeń unijnych uznali, że nie można lekceważyć środowiska organizacji pozarządowych. 

Przygotowanie regulacji. Na czym stoimy?

Nie mamy w tej chwili przyjętego przez Komisję Europejską żadnego ważnego dla funduszy europejskich w Polsce kluczowego dokumentu.

Mamy Umowę Partnerstwa dla realizacji Polityki Spójności 2021-2027, która po zmianach zatwierdzonych przez stronę rządową 30 listopada 2021 r. została wysłana do Komisji Europejskiej.

Mamy Krajowy Plan Odbudowy, który rząd wysłał do Komisji, nie udostępniając publicznie tego dokumentu po zmianach, po tym całym procesie, po całej pracy włożonej w ten dokument przez wszystkie strony. Dysponujemy dokumentem z kwietnia ubiegłego roku.

Wrzesień przyniósł nieoczekiwane pierwsze podejście rządu do projektu tzw. “ustawy wdrożeniowej”, czyli kluczowego aktu prawnego na poziomie kraju członkowskiego, na podstawie którego mają być realizowane poszczególne programy w latach 2021–2027. I tu również zatrzymano się na etapie projektu. Dalsze prace we współpracy z partnerami się nie odbywały, a Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy w dn. 8 lutego 2022.

Ale i tak łatwiej jest analizować postęp prac nad wspomnianymi wyżej programami krajowymi, gdyż na poziomie regionów informacje bywały gdzieś, pod jakąś nieoczywistą zakładką na stronie urzędu marszałkowskiego. Jedno województwo informację o programie i pracach nad nim wrzuciło na podstronie dotyczącej konkretnego departamentu. Trzeba wiedzieć, jak się ten departament nazywa. Jak wiesz czego szukasz, to może to znajdziesz, ale nawet jak wiesz czego szukasz, to może się okazać, że nie wszystkie informacje są dostępne, ponieważ są podawane na spotkaniach. I znowu: musisz wiedzieć, że jakieś spotkania się odbywają. Ten proces przebiegał niestety nietransparentnie, trudno w tej sytuacji o partycypację na partnerskich równorzędnych zasadach.

Fundusze a praworządność

18 października 2021 r. w Parlamencie Europejskim w Strasburgu odbyła się debata z udziałem Przewodniczącej Komisji Europejskiej Ursuli von der Leyen i premiera RP Mateusza Morawieckiego. Po debacie, 21 października przyjęto rezolucję w sprawie kryzysu praworządności w Polsce i nadrzędności prawa UE (2021/2935(RSP). Polska pracuje nad dokumentami dotyczącymi funduszy (opisanymi powyżej), programami rozwojowymi na poziomie krajowym i regionalnym, ale kwestie praworządności omawiane w debacie i rezolucji zaważą nad finałem tych prac. Już teraz decydują o “zawieszeniu” KPO. Możliwe, że podobny los spotka fundusze na Politykę Spójności na lata 2021-2027, w tym te na programy regionalne.  Obserwujemy to z zaniepokojeniem jako społeczeństwo obywatelskie – proponujemy rozwiązania: np. mechanizm, który pozwoli trafić środkom bezpośrednio do beneficjentów czy regionów, a także wzmocnienie niezależności komitetów monitorujących. Kluczowe są również fundusze na wzmocnienie potencjału organizacji społeczeństwa obywatelskiego w kształtowaniu polityk publicznych. 

Monitoring OFOP. Raport

Przez ostatnich kilkanaście miesięcy obserwowaliśmy, jak są przygotowywane regulacje, Umowa Partnerstwa, programy krajowe i regionalne. Zespół OFOP stale monitoruje postęp przygotowań, dokumentując cały proces. To jest ogrom pracy, m.in. analiza treści projektów dokumentów (ponad 8.200 stron), treści na stronach internetowych – www.funduszeeuropejskie.gov.pl i odpowiednich resortów oraz 16 programów regionalnych i dodatkowo strony urzędów marszałkowskich (16), a także udział w licznych wydarzeniach – organizowanych przez ministerstwa i regiony konferencjach, wysłuchaniach, spotkaniach konsultacyjnych, posiedzeniach różnych gremiów i ciał dialogu, ciał doradczo-konsultacyjnych oraz w spotkaniach roboczych. Powstaje raport na ten temat, tj. Raport Sieci OFOP ds. partnerstwa i funduszy europejskich – Partnerstwo w praktyce. Przegląd procesu przygotowawczego Polityki Spójności na lata 2021-2027 w Polsce w kontekście spełnienia zasady partnerstwa poprzez włączenie społeczeństwa obywatelskiego wg stanu na 20 stycznia br., który zaprezentowano w dn. 26 stycznia 2022 r. podczas Stałej Konferencji ds. Europejskich. Kolejne odsłony Raportu sukcesywnie będą powstawać w kolejnych miesiącach, gdyż proces ten cały czas ewaluuje, a każdy tydzień przynosi nowe informacje o kolejnych wersjach zapisów w projektach programów krajowych i regionalnych.

Pobierz PREZENTACJĘ Z KONFERENCJI

Organizator Stałej Konferencji ds. Europejskich: Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych

Honorowy Patronat: Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

Wsparcie finansowe: Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności, European Climate Foundation

Patronat medialny: portal ngo.pl