IX spotkanie regionalne KSTP za nami

Zbliża się okres programowania 2014-2020. W związku z tym każde województwo musi zaktualizować strategię swojego rozwoju, aby wskazać na co przede wszystkim będą skierowane pieniądze unijne (tzw. smart specialisations). Tematem IX Spotkania Regionalnego było określenie co zrobić, aby organizacje pozarządowe wzięły realny udział we współtworzeniu strategii rozwoju oraz jaka jest w tym rola ich reprezentacji. Przyczyną do dyskusji była sytuacja w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie strategia jest na półmetku aktualizacji, a sektor pozarządowy reprezentuje Rada Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego.

Preludium czyli dwa w jednym

Wstępem do warsztatów był pierwszy dzień konferencji, podczas którego część uczestników wzięła udział w konferencji pod nazwą Ambasador EFS podsumowującej wdrażanie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w województwie warmińsko-mazurskim w roku 2012. Konferencję organizował Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego. (Warto dodać, że główną nagrodę, właśnie Ambasadora EFS otrzymał związek stowarzyszeń działających na rzecz osób niepełnosprawnych – Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych. Materiał filmowy o projekcie na stronie www.telewizjaobywatelska.org.pl).

Podczas tej konferencji uchylono rąbka tajemnicy w zakresie meandrów kolejnego okresu programowania budżetu UE na lata 2014-2020 oraz sposobu wykorzystania programów unijnych w ramach aktualizowanej strategii województwa.

A na naszej konferencji…

Mając w pamięci informacje z konferencji pierwszej, przystąpiliśmy do konferencji drugiej, czyli naszej. Monika Hausman Pniewska zaprezentowała wojewódzką Radę Organizacji Pozarządowych, historię jej powstania i udział w procesie konsultacji strategii wojewódzkiej.

Jak wypracowywanie strategii wyglądało w województwie opolskim przedstawiła Barbara Łuczywo z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego.

Arkadiusz Jachimowicz wrócił na Warmię i Mazury, bo jako osoba oddelegowana przez Radę Organizacji Pozarządowych do udziału w zespole aktualizującym strategię rozwoju województwa, opowiedział o swojej pracy związanej z pełnieniem tej funkcji. Pierwszy dzień zamknął Marek Borowski – od niedawna przewodniczący Rady Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego, który jako członek Rady Działalności Pożytku Publicznego III kadencji, odsłonił kulisy pracy tego zespołu.

Wszyscy wskazali na model

Okazało się po wystąpieniach, że niemal wszyscy mówcy nawiązywali do Modelu współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych opracowanego w ramach projektu partnerskiego POKL, którego operatorem był Departament Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (www.pokl541.pozytek.gov.pl). Okazuje się, że zapisy modelu przekładają się stopniowo na praktykę współpracy i dokument ten jest dobrym narzędziem wskazującym prawidłowe rozwiązania i dobre praktyki. Jest doskonałym punktem odniesienia.

A nazajutrz

Nie ma co się rozwodzić nad wieczornym spacerem po urokliwym starym mieście Olsztyna pod opieką przewodnika, ani o długich rozmowach integracyjnych (choć byłoby o czym…) – drugiego dnia od rana  przystąpiliśmy do warsztatów. Zgodnie z wolą grupy warsztaty zostały połączone i wspólnie omawiano kwestię konsultacji Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego (Joanna Glezman – pełnomocniczka Marszałka ds. organizacji  pozarządowych  oraz Arkadiusz Jachimowicz ze Stowarzyszenia ESWIP) oraz zastanawiano się jak skutecznie pełnić rolę reprezentanta sektora pozarządowego  (Monika Hausman-Pniewska z ROPWWM oraz Maciej Bielawski z Sieci Wspierania Rozwoju Lokalnego HEROLD). Dyskusja była dynamiczna, miejscami emocjonalna, a uzgodnienia zostały odnotowane. Czasu oczywiście za mało.

O skuteczność konsultacji

Na rozgrzewkę Joanna Glezman przedstawiła założenia tworzenia strategii wojewódzkiej.

Za jej utworzenie odpowiada Departament Rozwoju Urzędu Marszałkowskiego, dokonana została ewaluacja stwierdzająca, że poprzednia strategia ma na tyle aktualne założenia, że należy ją jedynie dostosować do nowych warunków, czyli zaktualizować. Dokonana została diagnoza, analiza SWOT, analiza TOWS, wskazano obszary szczególnej interwencji (OSI), wybrano trzy smart specialisation (inteligentna specjalizacja) czyli kierunki rozwoju województwa. Teraz trwają prace nad celami i zadaniami. W pierwszym kwartale 2013 odbędą się konsultacje projektu strategii.

Przewodnicząca Pomorskiej Rady Organizacji Pozarządowych Romana Aziewicz przedstawiła jak odbywały się konsultacje strategii województwa z organizacjami pozarządowymi, która już została opracowana. Oceniła je dość krytycznie. Ze 100 % naszych wniosków uwzględniono jedynie 10 % – stwierdziła. Zebrani zastanawiali się, jak zaprojektować konsultacje w województwie, w którego stolicy przebywali. Tu sprawa jest jeszcze otwarta. Konsultacje dopiero będą.

W warmińsko-mazurskim zrobiono tak

Urząd Marszałkowski zwrócił się do wojewódzkiej Rady Organizacji Pozarządowych o wytypowanie przedstawiciela sektora pozarządowego do Zespołu ds. aktualizacji strategii. W skład zespołu weszli przedstawiciele reprezentacji samorządów, instytucji regionalnych, firm, uczelni itp. Rada oddelegowała członka prezydium Arkadiusza Jachimowicza. Praca zespołu odbywa się regularnie na wyjazdowych, z reguły dwudniowych spotkaniach, podczas których omawiane są kolejne etapy aktualizacji. Przedstawiciel Rady stwierdził, że czuje się dość osamotniony w tej pracy, jest bowiem jedynym przedstawicielem organizacji w zespole, choć z drugiej strony stwierdził, że jego głos jest brany pod uwagę, z uwagi na dużą rolę jaką samorząd przykłada do organizacji pozarządowych. Samorząd dostrzega wartość organizacji jako ważnego czynnika rozwoju, a ta pozycja organizacji jest pochodną istnienia ROPWWM i jej działań. Potwierdzeniem skuteczności organizacji jest naniesienie zmian w analizie SWOT, gdzie na dwie proponowane – i solidnie udokumentowane – propozycje zmian, dwie zostały uwzględnione. Jachimowicz stwierdził, że jest usatysfakcjonowany z dotychczasowych zapisów, dobrze lokujących organizacje jako ważną grupę realizatorów zadań określonych w strategii, a także jako przedmiot oddziaływania tejże strategii w kontekście m.in. potrzeby wzmocnienia organizacji dla tworzenia kapitału społecznego. Stwierdził jednak, że nie jest w stanie znać wszystkich potrzeb i oczekiwań organizacji wobec zapisów tego dokumentu. 

Ostatni czas na zmiany

W dyskusji okazało się, że właśnie teraz – jeszcze przed zamknięciem projektu dokumentu – jest dobry czas na wprowadzanie do niego zmian. Zebrani zarekomendowali, aby takie spotkanie Rada zorganizowała. I rzeczywiście tak się stało. Już kilka dni po konferencji KSTP Rada wystosowała pismo do organizacji z regionu stwierdzając: Proces aktualizacji Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego wkracza w decydującą fazę – w styczniu pojawi się projekt tego dokumentu. Oznacza to, że obecnie trwają jeszcze prace redakcyjne. Jest to czas, kiedy łatwiej wnosić zmiany.

Zgodnie z zaleceniami wypracowanymi podczas warsztatu sformułowano zalecenia dla organizacji: Proszę pamiętać o tym, że strategia pisana jest dla województwa i  jej zapisy są na dość wysokim poziomie ogólności. Oznacza to, że należy składać wnioski dotyczące zjawisk, obszarów, celów (np. „w analizie SWOT nie ma wskazanego problemu x, albo szansy x”), a nie konkretnych zadań (np. „trzeba zrobić ścieżkę rowerową w miejscowości x”). Proszę też pamiętać, że niektóre ogólne określenia zastosowane w zapisach strategii, mogą zawierać treści, na których waszym organizacjom zależy.

We wnioskach proszę posługiwać się językiem stosowanym w strategii, wtedy łatwiej będzie wprowadzić oczekiwane przez Was zmiany. Bardzo też proszę o solidne uzasadnienie propozycji, bo tylko wtedy będą one miały szansę na zaistnienie w strategii.

Warto podkreślić, że przyszły okres programowania jeszcze bardziej będzie się opierał na zapisach w dokumentach strategicznych. Oznacza to, że teraz musimy zadbać o zaistnienie tych  zapisów w dokumencie, aby później móc skutecznie aplikować o środki unijne. Mamy już doświadczenie w ramach kończącego się okresu programowania, przełóżmy je na okres 2014-2020.

Do pisma załączony został kwestionariusz zgłaszania uwag.

Jak skutecznie reprezentować?

Kwestia reprezentowania pojawiała się w wielu wypowiedziach.  Tu również przewijał się kontekst konsultacji – czy reprezentacje potrafią konsultować?, czy w tym celu potrafią tworzyć przestrzeń dla innych organizacji?, jak skuteczne konsultowanie powinno wyglądać w praktyce?

Uczestnicy odnosili się do dwóch rodzajów reprezentacji – reprezentacji branżowych (np. federacji skupiających organizacje edukacyjne) i reprezentacji terytorialnych – różnego rodzaju rad czy forów organizacji z miasta, powiatu czy województwa.

Monika Hausman-Pniewska zobrazowała unikatową na skalę kraju formę funkcjonowania Rady Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego – regionalnej reprezentacji sektora. Historia Rady sięga 2003 roku, kiedy to podczas V Konferencji Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego powołana została Grupa Inicjatywna ds. utworzenia wojewódzkiej reprezentacji sektora pozarządowego. W jej skład weszło kilkunastu przedstawicieli reprezentacji sektora pozarządowego z powiatów. Zadaniem Grupy było opracowanie statutu Rady Wojewódzkiej oraz doprowadzenie do jej formalnego powstania. Statut został wypracowany podczas kilku kolejnych spotkań, a ostatnia jego wersja była szeroko konsultowana przez organizacje. Sama Rada ukonstytuowała się 17 września 2004 roku podczas konferencji „Porozumienie Na Rzecz Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego". Obsługą sekretariatu Rady zajmuje się Stowarzyszenie ESWIP.

Celem Rady jest rozwój społeczeństwa obywatelskiego województwa poprzez reprezentowanie, wzmacnianie i integrowanie sektora pozarządowego. Realizuje to między innymi przez współpracę z Urzędem Marszałkowskim, opiniowanie projektów ustaw i uchwał dotyczących III sektora, podejmowanie działań integrujących sektor oraz dokonywanie wyboru i monitorowanie pracy przedstawicieli sektora pozarządowego do wspólnych zespołów (m.in. Rada Działalności Pożytku Publicznego Województwa Warmińsko-Mazurskiego). Członkami Rady wojewódzkiej są reprezentacje powiatowe, federacje oraz organizacje i porozumienia organizacji o zasięgu wojewódzkim.

Rada Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego jest jedyną w województwie ponadbranżową reprezentacją organizacji pozarządowych. Biorąc pod uwagę organizacje skupione w podmiotach wchodzących w skład Rady  reprezentuje ona przeszło 800 organizacji.

Podsumowując

Spotkanie Krajowej Sieci w Olsztynie pozwoliło na dwa dni refleksji organizacji z Warmii i Mazur wspieranych przez doświadczenia osób z innych miejsc kraju, na temat skutecznego wpływu na kształt strategii wojewódzkiej, a także lepsze zaplanowanie działań reprezentacji w tym zakresie. Mamy nadzieję, że nasze doświadczenia, którymi podzieliliśmy się na spotkaniu, będą uczestnikom spoza warmińsko-mazurskiego równie pomocne. 

Zbliża się okres programowania 2014-2020. W związku z tym każde województwo musi zaktualizować strategię swojego rozwoju, aby wskazać na co przede wszystkim będą skierowane pieniądze unijne (tzw. smart specialisations). Tematem IX Spotkania Regionalnego było określenie co zrobić, aby organizacje pozarządowe wzięły realny udział we współtworzeniu strategii rozwoju oraz jaka jest w tym rola ich reprezentacji. Przyczyną do dyskusji była sytuacja w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie strategia jest na półmetku aktualizacji, a sektor pozarządowy reprezentuje Rada Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego.

Preludium czyli dwa w jednym

Wstępem do warsztatów był pierwszy dzień konferencji, podczas którego część uczestników wzięła udział w konferencji pod nazwą Ambasador EFS podsumowującej wdrażanie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w województwie warmińsko-mazurskim w roku 2012. Konferencję organizował Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego. (Warto dodać, że główną nagrodę, właśnie Ambasadora EFS otrzymał związek stowarzyszeń działających na rzecz osób niepełnosprawnych – Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych. Materiał filmowy o projekcie na stronie www.telewizjaobywatelska.org.pl).

Podczas tej konferencji uchylono rąbka tajemnicy w zakresie meandrów kolejnego okresu programowania budżetu UE na lata 2014-2020 oraz sposobu wykorzystania programów unijnych w ramach aktualizowanej strategii województwa.

A na naszej konferencji…

Mając w pamięci informacje z konferencji pierwszej, przystąpiliśmy do konferencji drugiej, czyli naszej. Monika Hausman Pniewska zaprezentowała wojewódzką Radę Organizacji Pozarządowych, historię jej powstania i udział w procesie konsultacji strategii wojewódzkiej.

Jak wypracowywanie strategii wyglądało w województwie opolskim przedstawiła Barbara Łuczywo z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego.

Arkadiusz Jachimowicz wrócił na Warmię i Mazury, bo jako osoba oddelegowana przez Radę Organizacji Pozarządowych do udziału w zespole aktualizującym strategię rozwoju województwa, opowiedział o swojej pracy związanej z pełnieniem tej funkcji. Pierwszy dzień zamknął Marek Borowski – od niedawna przewodniczący Rady Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego, który jako członek Rady Działalności Pożytku Publicznego III kadencji, odsłonił kulisy pracy tego zespołu.

Wszyscy wskazali na model

Okazało się po wystąpieniach, że niemal wszyscy mówcy nawiązywali do Modelu współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych opracowanego w ramach projektu partnerskiego POKL, którego operatorem był Departament Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (www.pokl541.pozytek.gov.pl). Okazuje się, że zapisy modelu przekładają się stopniowo na praktykę współpracy i dokument ten jest dobrym narzędziem wskazującym prawidłowe rozwiązania i dobre praktyki. Jest doskonałym punktem odniesienia.

A nazajutrz

Nie ma co się rozwodzić nad wieczornym spacerem po urokliwym starym mieście Olsztyna pod opieką przewodnika, ani o długich rozmowach integracyjnych (choć byłoby o czym…) – drugiego dnia od rana  przystąpiliśmy do warsztatów. Zgodnie z wolą grupy warsztaty zostały połączone i wspólnie omawiano kwestię konsultacji Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego (Joanna Glezman – pełnomocniczka Marszałka ds. organizacji  pozarządowych  oraz Arkadiusz Jachimowicz ze Stowarzyszenia ESWIP) oraz zastanawiano się jak skutecznie pełnić rolę reprezentanta sektora pozarządowego  (Monika Hausman-Pniewska z ROPWWM oraz Maciej Bielawski z Sieci Wspierania Rozwoju Lokalnego HEROLD). Dyskusja była dynamiczna, miejscami emocjonalna, a uzgodnienia zostały odnotowane. Czasu oczywiście za mało.

O skuteczność konsultacji

Na rozgrzewkę Joanna Glezman przedstawiła założenia tworzenia strategii wojewódzkiej.

Za jej utworzenie odpowiada Departament Rozwoju Urzędu Marszałkowskiego, dokonana została ewaluacja stwierdzająca, że poprzednia strategia ma na tyle aktualne założenia, że należy ją jedynie dostosować do nowych warunków, czyli zaktualizować. Dokonana została diagnoza, analiza SWOT, analiza TOWS, wskazano obszary szczególnej interwencji (OSI), wybrano trzy smart specialisation (inteligentna specjalizacja) czyli kierunki rozwoju województwa. Teraz trwają prace nad celami i zadaniami. W pierwszym kwartale 2013 odbędą się konsultacje projektu strategii.

Przewodnicząca Pomorskiej Rady Organizacji Pozarządowych Romana Aziewicz przedstawiła jak odbywały się konsultacje strategii województwa z organizacjami pozarządowymi, która już została opracowana. Oceniła je dość krytycznie. Ze 100 % naszych wniosków uwzględniono jedynie 10 % – stwierdziła. Zebrani zastanawiali się, jak zaprojektować konsultacje w województwie, w którego stolicy przebywali. Tu sprawa jest jeszcze otwarta. Konsultacje dopiero będą.

W warmińsko-mazurskim zrobiono tak

Urząd Marszałkowski zwrócił się do wojewódzkiej Rady Organizacji Pozarządowych o wytypowanie przedstawiciela sektora pozarządowego do Zespołu ds. aktualizacji strategii. W skład zespołu weszli przedstawiciele reprezentacji samorządów, instytucji regionalnych, firm, uczelni itp. Rada oddelegowała członka prezydium Arkadiusza Jachimowicza. Praca zespołu odbywa się regularnie na wyjazdowych, z reguły dwudniowych spotkaniach, podczas których omawiane są kolejne etapy aktualizacji. Przedstawiciel Rady stwierdził, że czuje się dość osamotniony w tej pracy, jest bowiem jedynym przedstawicielem organizacji w zespole, choć z drugiej strony stwierdził, że jego głos jest brany pod uwagę, z uwagi na dużą rolę jaką samorząd przykłada do organizacji pozarządowych. Samorząd dostrzega wartość organizacji jako ważnego czynnika rozwoju, a ta pozycja organizacji jest pochodną istnienia ROPWWM i jej działań. Potwierdzeniem skuteczności organizacji jest naniesienie zmian w analizie SWOT, gdzie na dwie proponowane – i solidnie udokumentowane – propozycje zmian, dwie zostały uwzględnione. Jachimowicz stwierdził, że jest usatysfakcjonowany z dotychczasowych zapisów, dobrze lokujących organizacje jako ważną grupę realizatorów zadań określonych w strategii, a także jako przedmiot oddziaływania tejże strategii w kontekście m.in. potrzeby wzmocnienia organizacji dla tworzenia kapitału społecznego. Stwierdził jednak, że nie jest w stanie znać wszystkich potrzeb i oczekiwań organizacji wobec zapisów tego dokumentu. 

Ostatni czas na zmiany

W dyskusji okazało się, że właśnie teraz – jeszcze przed zamknięciem projektu dokumentu – jest dobry czas na wprowadzanie do niego zmian. Zebrani zarekomendowali, aby takie spotkanie Rada zorganizowała. I rzeczywiście tak się stało. Już kilka dni po konferencji KSTP Rada wystosowała pismo do organizacji z regionu stwierdzając: Proces aktualizacji Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego wkracza w decydującą fazę – w styczniu pojawi się projekt tego dokumentu. Oznacza to, że obecnie trwają jeszcze prace redakcyjne. Jest to czas, kiedy łatwiej wnosić zmiany.

Zgodnie z zaleceniami wypracowanymi podczas warsztatu sformułowano zalecenia dla organizacji: Proszę pamiętać o tym, że strategia pisana jest dla województwa i  jej zapisy są na dość wysokim poziomie ogólności. Oznacza to, że należy składać wnioski dotyczące zjawisk, obszarów, celów (np. „w analizie SWOT nie ma wskazanego problemu x, albo szansy x”), a nie konkretnych zadań (np. „trzeba zrobić ścieżkę rowerową w miejscowości x”). Proszę też pamiętać, że niektóre ogólne określenia zastosowane w zapisach strategii, mogą zawierać treści, na których waszym organizacjom zależy.

We wnioskach proszę posługiwać się językiem stosowanym w strategii, wtedy łatwiej będzie wprowadzić oczekiwane przez Was zmiany. Bardzo też proszę o solidne uzasadnienie propozycji, bo tylko wtedy będą one miały szansę na zaistnienie w strategii.

Warto podkreślić, że przyszły okres programowania jeszcze bardziej będzie się opierał na zapisach w dokumentach strategicznych. Oznacza to, że teraz musimy zadbać o zaistnienie tych  zapisów w dokumencie, aby później móc skutecznie aplikować o środki unijne. Mamy już doświadczenie w ramach kończącego się okresu programowania, przełóżmy je na okres 2014-2020.

Do pisma załączony został kwestionariusz zgłaszania uwag.

Jak skutecznie reprezentować?

Kwestia reprezentowania pojawiała się w wielu wypowiedziach.  Tu również przewijał się kontekst konsultacji – czy reprezentacje potrafią konsultować?, czy w tym celu potrafią tworzyć przestrzeń dla innych organizacji?, jak skuteczne konsultowanie powinno wyglądać w praktyce?

Uczestnicy odnosili się do dwóch rodzajów reprezentacji – reprezentacji branżowych (np. federacji skupiających organizacje edukacyjne) i reprezentacji terytorialnych – różnego rodzaju rad czy forów organizacji z miasta, powiatu czy województwa.

Monika Hausman-Pniewska zobrazowała unikatową na skalę kraju formę funkcjonowania Rady Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego – regionalnej reprezentacji sektora. Historia Rady sięga 2003 roku, kiedy to podczas V Konferencji Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego powołana została Grupa Inicjatywna ds. utworzenia wojewódzkiej reprezentacji sektora pozarządowego. W jej skład weszło kilkunastu przedstawicieli reprezentacji sektora pozarządowego z powiatów. Zadaniem Grupy było opracowanie statutu Rady Wojewódzkiej oraz doprowadzenie do jej formalnego powstania. Statut został wypracowany podczas kilku kolejnych spotkań, a ostatnia jego wersja była szeroko konsultowana przez organizacje. Sama Rada ukonstytuowała się 17 września 2004 roku podczas konferencji „Porozumienie Na Rzecz Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego". Obsługą sekretariatu Rady zajmuje się Stowarzyszenie ESWIP.

Celem Rady jest rozwój społeczeństwa obywatelskiego województwa poprzez reprezentowanie, wzmacnianie i integrowanie sektora pozarządowego. Realizuje to między innymi przez współpracę z Urzędem Marszałkowskim, opiniowanie projektów ustaw i uchwał dotyczących III sektora, podejmowanie działań integrujących sektor oraz dokonywanie wyboru i monitorowanie pracy przedstawicieli sektora pozarządowego do wspólnych zespołów (m.in. Rada Działalności Pożytku Publicznego Województwa Warmińsko-Mazurskiego). Członkami Rady wojewódzkiej są reprezentacje powiatowe, federacje oraz organizacje i porozumienia organizacji o zasięgu wojewódzkim.

Rada Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko-Mazurskiego jest jedyną w województwie ponadbranżową reprezentacją organizacji pozarządowych. Biorąc pod uwagę organizacje skupione w podmiotach wchodzących w skład Rady  reprezentuje ona przeszło 800 organizacji.

Podsumowując

Spotkanie Krajowej Sieci w Olsztynie pozwoliło na dwa dni refleksji organizacji z Warmii i Mazur wspieranych przez doświadczenia osób z innych miejsc kraju, na temat skutecznego wpływu na kształt strategii wojewódzkiej, a także lepsze zaplanowanie działań reprezentacji w tym zakresie. Mamy nadzieję, że nasze doświadczenia, którymi podzieliliśmy się na spotkaniu, będą uczestnikom spoza warmińsko-mazurskiego równie pomocne.