O pożytku publicznym po dwóch dekadach

Od lat pojawiają się propozycje działań, które mają odpowiadać na nowe wyzwania. Zapowiadane były i znajdują się w obowiązującej Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego 2030. Dysponujemy propozycjami zespołu ds. reformy systemu zlecania zadań publicznych pod kierunkiem Michała Gucia (Kliknij), wypracowanymi postulatami różnych organizacji społecznych (m.in. Propozycje OFOP dotyczące uproszczeń dla III sektora – Kliknij, Tezy #ProsteNGO – Kliknij, propozycje przygotowane w ramach Samorządowego Okrągłego Stołu we Wrocławiu – Kliknij) oraz dorobkiem z prac legislacyjnych nad projektem ustawy o ekonomii społecznej. Na ich bazie konieczne jest przygotowanie kompleksowych rozwiązań prawnych i finansowych, które staną się podstawą prac Sejmu i Senatu nowej kadencji.

Ważne jest szersze spojrzenie na współpracę administracji publicznej z sektorem społecznym. Ustawa o działalności pożytku publicznego koncentruje się na zlecaniu realizacji zadań publicznych organizacjom społecznym, co wzmacnia jedną z podstawowych funkcji organizacji, jaką jest zaspokajanie potrzeb obywateli i obywatelek poprzez dostarczanie im usług i produktów.

Pierwsza to funkcja aktywizacyjna, w ramach której mieszkańcy i mieszkanki organizują się wokół wspólnego dobra lub wspólnych zainteresowań. Organizacje stają się ramą prawną dla aktywności obywatelskiej i tworzą przestrzeń do prowadzenia edukacji obywatelskiej w praktyce, co prowadzi do integracji społeczności, buduje więzi oraz kapitał społeczny, tak istotny w spolaryzowanym społeczeństwie. Chcąc wzmocnić ten proces, należy zapewnić rozwiązania, które pozwolą administracji publicznej wspierać finansowo i niefinansowo organizacje pozarządowe, aby mogły one skutecznie pełnić wspomniane funkcje, bez konieczności realizacji przez nie zleconych zadań publicznych.

Druga istotna funkcja, to reprezentacja interesów. Organizacje reprezentują interesy osób w nich zrzeszonych lub osób, na rzecz których działają. Tworzą pomoc wzajemną. Organizacje mają również zdolność kontrolowania administracji i wszelkiej władzy. Dlatego administracja rządowa i samorządy terytorialne powinny mieć mechanizmy i narzędzia dialogu obywatelskiego, które pozwolą organizacjom skutecznie pełnić funkcję reprezentacyjną, kontrolną i rzeczniczą. Obecne rozwiązania, w postaci rad działalności pożytku publicznego, czy konsultacji, nie zapewniają możliwości realizacji tych funkcji w wystarczającym zakresie.

Biorąc pod uwagę powyższe, niezbędna jest szeroka dyskusja w wielu obszarach.

Jednak jako priorytetowe wskazujemy:

1. Wyodrębnienie mechanizmów finansowania aktywności obywatelskiej rozumianej jako realizacja prawa do zrzeszania się i oddolnych inicjatyw obywateli – od zlecania realizacji zadań publicznych rozumianego jako realizacja zasady pomocniczości. Identyczne procedury nie powinny być stosowane do zadań mających na celu pobudzenie aktywności obywatelskiej.

2. Stworzenie ustawowych mechanizmów zapewniających udział sektora społecznego w kreowaniu i monitorowaniu zadań publicznych. Istotne jest uproszczenie i uporządkowanie programów rozwoju społecznego (programy ustawowe, program współpracy etc.) na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym oraz wprowadzenie zasad realnego udziału sektora społecznego na poszczególnych etapach kreowania programów społecznych.

3. Uznanie sektora społecznego za pełnoprawnego realizatora zadań publicznych, w celu przywrócenia obywatelkom i obywatelom roli pierwszych wykonawców działań na ich rzecz i w celu ograniczenia biurokratyzacji życia społeczno-gospodarczego, w tym zapewnienia priorytetu sektora społecznego w realizacji zlecanych zadań publicznych.

4. Uporządkowanie zakresu zadań przekazywanych przez administrację publiczną do realizacji przez sektor społeczny. Istotne jest uspójnienie zapisów szeregu ustaw określających podmiotowo i przedmiotowo zakres przekazywanych zadań, tak aby regulacje ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie były podstawą definiowania działań w innych aktach prawnych.

5. Modyfikacja zasad przekazywania realizacji zadań publicznych. Wprowadzenie szerszej palety form: obok dotychczas funkcjonujących formuł zlecania opartych o konkursy i tryby niekonkursowe, które wymagają wyodrębnienia dotacji celowych, wprowadzenie możliwości zakupu towarów i usług zastrzeżonych wyłącznie dla sektora społecznego. Konieczne jest zastosowanie rozwiązań, które pozwolą na elastyczne reagowanie na potrzeby społeczności lokalnych.

6. Wprowadzenie mechanizmów umożliwiających elastyczne i proste przekazywanie zadań. Uproszczenie i znaczące rozszerzenie transparentnych procedur niekonkursowych, w tym możliwości trybu negocjacyjnego, możliwości uproszczeń administracyjnych, czy wreszcie wprowadzenie sposobu rozliczania dotacji na podstawie przyjętych na etapie konkursu /oferty rezultatów, jako metody równoprawnej z dotychczasową metodą rozliczania wydatkowanych środków zrealizowania zadeklarowanych w ofercie działań.

7. Stworzenie mechanizmów zapewniających stabilność relacji i uczciwego liczenia kosztów pracy. Niezbędne jest wprowadzenie kontraktów wieloletnich obejmujących całość finansowania kosztów realizacji zadań publicznych, przy jednoczesnym mechanizmie indeksowania stawek dotyczących zadania.

8. Podjęcie jednoznacznych rozstrzygnięć podatkowych, tak aby nie generować dodatkowych obciążeń kosztowych przy realizacji zadań o charakterze niekomercyjnym w zakresie CIT i VAT.

9. Wprowadzenie do obowiązującego prawa możliwości tworzenia finansowego partnerstwa publiczno-społecznego jako równorzędnego do konkursów i przetargów, które obecnie jest ujęte jedynie w procedurach projektów finansowanych ze środków UE, zupełnie zaś nieznane w finansowaniu samorządowym.

10. Stworzenie przejrzystych rozwiązań ustawowych umożliwiających wspieranie ze środków publicznych rozwoju potencjału organizacji pozarządowych, aby organizacje mogły skuteczniej pełnić swoje funkcje wobec obywatelek i obywateli. Niezbędne są również takie zmiany ustawy o gospodarce nieruchomościami, by umożliwić przekazywanie organizacjom w połączeniu ze środkami na realizację zadania, nieruchomości niezbędnych do jego realizacji.