Propozycje obywatelskie dla Polski

Większość Polek i Polaków (64% wg badania More in Common Polska) twierdzi, że sprawy w naszym kraju idą w złym kierunku. Patrzymy na przyszłość z niepewnością, lękiem, frustracją, smutkiem, ale i nadzieją: bo wiemy, w jakim kraju chcielibyśmy i chciałybyśmy żyć.

Na pytania o idealną Polskę w perspektywie dekady odpowiadamy, że ma być ona bezpieczna, demokratyczna, sprawiedliwa, uczciwa, praworządna, nowoczesna, tolerancyjna, ekologiczna, otwarta. Rozumiemy, że warunkiem lepszej przyszłości jest rozwój oparty na zwiększonych nakładach na edukację i naukę oraz bezpieczeństwo wymagające sprawnych sił zbrojnych.

Niestety, nie ufamy państwu, przekonani, że w sytuacji kryzysu będziemy musieli radzić sobie sami. Tak jak podczas pierwszych tygodni pandemii Covid-19 i w pierwszych dniach po agresji Rosji na Ukrainę. To dzięki mobilizacji społeczeństwa obywatelskiego – zaangażowaniu organizacji społecznych oraz rzesz wolontariuszy i wolontariuszek powstały sieci pomocy potrzebującym. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie umie nie tylko działać, wie także jak budować lepszą przyszłość.

Swoimi propozycjami na to, w jakim kierunku powinno zmierzać państwo i społeczeństwo, dzielimy się jako przedstawiciele i przedstawicielki społeczeństwa obywatelskiego.

Święto Wolności i Praw Obywatelskich w Gdańsku 03.06.2023

„W przeddzień rocznicy pierwszych wolnych wyborów parlamentarnych w Polsce udało nam się zebrać w Gdańsku znakomitych przedstawicieli i znakomite przedstawicielki organizacji pozarządowych zajmujących się tematami fundamentalnymi dla przyszłości. Mamy konkretne pomysły na przyszłość naszego kraju. Silne i solidarne społeczeństwo obywatelskie wzmacnia jego odporność w czasach globalnych kryzysów – mówiła Karolina Dreszer-Smalec, prezeska Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych, witając uczestników i uczestniczki debaty “Propozycje dla Polski – rozmowa obywatelska o przyszłości”.

3 czerwca 2023 r. podczas gdańskich obchodów “Święta Wolności i Praw Obywatelskich” odbyła się debata, w której przedstawiciele i przedstawicielki społeczeństwa obywatelskiego przedstawili/ły swoje propozycje na przyszłość Polski. Dotyczyły one obszarów kluczowych z punktu widzenia funkcjonowania państwa i społeczeństwa. W związku ze zbliżającymi się wyborami parlamentarnymi organizatorzy – OFOP, Europejskie Centrum Solidarności i Fundacja Batorego – stworzyli platformę do przedstawienia wypracowanych przez organizacje społeczne propozycji rozwiązań dla naprawy Rzeczypospolitej

w następujących obszarach:

Praworządność – Bartłomiej Przymusiński (Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”); Trybunał Konstytucyjny i Ustawa o prokuraturze – Krzysztof Izdebski (Fundacja im. Stefana Batorego)
Edukacja – Alicja Pacewicz (Sieć Organizacji Społecznych dla Edukacji) oraz Olga Napiontek (Fundacja Civis Polonus)
Prawo klimatyczne – Wojciech Kukuła (Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi)
Prawa kobiet – Joanna Piotrowska (Feminoteka) i Antonina Lewandowska (FEDERA)
Prawa uczniów i uczennic – Łukasz Korzeniowski (Stowarzyszenie Umarłych Statutów)
Polityka migracyjna i integracyjna – Agnieszka Kosowicz (Fundacja Polskie Forum Migracyjne)
Media publiczne – Jan Dworak
Kultura – muzea – Piotr Rypson (Zespół do spraw reformy muzeów, afiliowany przy Komitecie Narodowym ICOM Polska)
Samorządność – Adam Gendźwiłł (Zespół Ekspertów Samorządowych Fundacji im. Stefana Batorego)
Społeczeństwo obywatelskie – Karolina Dreszer-Smalec (OFOP)

Propozycji zmian jest więcej, zaprezentujemy je 29 września w Warszawie w ramach kontynuacji debaty prowadzonej w Gdańsku. Spotkanie akurat w Europejskim Centrum Solidarności miało dodatkowo ten wymiar symboliczny, że to właśnie tam w 2019 roku podpisana została deklaracja “Samorządna Rzeczpospolita” o współpracy i partnerstwie między samorządami a społeczeństwem obywatelskim.

Prezeska OFOP-u Karolina Dreszer-Smalec przypomniała również, że tym, co łączy organizacje pozarządowe są wspólnie przyświecające im wartości takie jak prawa człowieka, demokracja, solidarność, uczciwość, praworządność i przede wszystkim wolność. Wszystkie te wartości zostały zebrane i ujęte w deklaracji podpisanej podczas VIII Ogólnopolskiego Forum Inicjatyw Pozarządowych “Jedność w różnorodności”.

Campus Polska Przyszłości w Olsztynie 26.08.2023

Patrzymy na przyszłość z niepewnością, lękiem, frustracją, smutkiem, ale i nadzieją – bo wiemy, w jakim kraju chcielibyśmy żyć. Pytani o idealną Polskę w perspektywie dekady odpowiadamy, że ma być ona bezpieczna, demokratyczna, sprawiedliwa, uczciwa, praworządna, nowoczesna, tolerancyjna, ekologiczna, otwarta. Rozumiemy, że warunkiem lepszej przyszłości jest rozwój oparty na zwiększonych nakładach na edukację i naukę oraz bezpieczeństwo. Społeczeństwo obywatelskie ma pomysł na Polskę. Wiemy, w jakim kraju chcemy żyć i jak go naprawić. Co więcej, obywatelki i obywatele zaangażowani w działalność organizacji pozarządowych wiedzą dobrze, co systemowo pomaga im, a co przeszkadza w codziennej aktywności na rzecz praw kobiet, osób uchodźczych, dobrego prawa, naprawy edukacji, praworządności, prawa klimatycznego, kultury, mediów publicznych czy działań przywracających samorządność. Naprawmy państwo razem!

W panelu 26.08 o godz. 14.30 nasz panel na Campus Polska Przyszłości o obywatelskich pomysłach na naprawę Polski będziemy rozmawiać z:

Antoniną Lewandowską F E D E R A Fundacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny

Łukaszem Korzeniowskim Stowarzyszenie Umarłych Statutów

Piotrem Frączakiem OFOP

W kontekście sytuacji, jaka miała miejsce ze strony organizatorów Campusu wobec jednego z zaproszonych dziennikarzy, odbyliśmy i odbyłyśmy dyskusję i podjęliśmy decyzję, że mimo naszej niezgody na takie działania, weźmiemy udział w wydarzeniu, aby dotrzeć z naszymi propozycjami do młodej publiczności i mieć możliwość wejścia z nimi dyskusję nad wizją lepszej Polski.

Igrzyska Wolności w Łodzi 16.09.2023

Kiedy myślimy o przyszłości Polski, towarzyszą nam różne uczucia, od niepewności, lęku, smutku czy frustracji, aż po nadzieję – bo choć martwi nas teraźniejszość to wiemy, w jakim kierunku powinny zmierzać zmiany. Chcemy żyć w kraju, w którym panuje wolność, demokracja, bezpieczeństwo, sprawiedliwość, uczciwość, praworządność, nowoczesność, tolerancja, szacunek dla przyrody i otwartość. Czujemy jednak rozczarowanie państwem, któremu nie ufamy, bo zawiodło nas w momentach kryzysów – wybuchu pandemii czy pierwszych tygodni po pełnoskalowej napaści Rosji na Ukrainę. Czuliśmy się wtedy zdani sami na siebie, a jako pierwsze zareagowały organizacje i społeczeństwo obywatelskie – bo to my wiemy, jak działać i budować lepszą przyszłość.

Chcemy pokazać, że jako społeczeństwo obywatelskie mamy konkretne propozycje dla Polski w wielu obszarach życia publicznego, które wymagają fundamentalnych przemian.

Organizacje społeczne wraz ze środowiskami eksperckimi od miesięcy pracują nad propozycjami naprawy, poprawy lub modernizacji najważniejszych sfer życia w Polsce. Niektóre z nich – Pakt dla edukacji, ustawy przywracające praworządność, prawo klimatyczne, rekomendacje działań przywracających samorządność terytorialną, projekty rozwiązań chroniących i realizujących podstawowe prawa kobiety, propozycje polityki migracyjnej i integracyjnej, mniejszości, LGBTQ+, projekt sanacji mediów publicznych, ustawa o muzeach, rekomendacje działań wzmacniających podmiotowość osób młodych czy dotyczące działalności społecznej i obywatelskiej zostaną zaprezentowane podczas debaty na Igrzyskach Wolności.

Paneliści i Panelistki wg omawianych obszarów:

Praworządność – Trybunał Konstytucyjny i Ustawa o prokuraturze – Krzysztof Izdebski (Fundacja im. Stefana Batorego)
Edukacja: Prawa uczniów i uczennic – Łukasz Korzeniowski (Stowarzyszenie Umarłych Statutów)
Prawa osób LGBTQ+ – Annamaria Linczowska (Kampania Przeciw Homofobii)
Prawa osób z niepełnosprawnościami i prawa osób wspierających OzN – Anna Duniewicz (Inicjatywa Nasz Rzecznik, OFOP)
Media publiczne – Jan Dworak (polski dziennikarz, producent, polityk)
Społeczeństwo obywatelskie – Karolina Dreszer-Smalec (Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych)

LINK DO NAGRANIA Z PANELU

Mamy pomysł na Polskę w Warszawie 29.09.2023

W szerokim gronie organizacji społecznych, od wielu miesięcy pracujemy nad konkretnymi propozycjami, w jakim kierunku powinno zmierzać państwo i społeczeństwo. Zależy nam na naprawie Polski w określonych obszarach życia społecznego i mamy na to gotowe rozwiązania. Dajemy konkretne odpowiedzi na problemy, które wywołują w społeczeństwie lęki, frustrację i rozczarowanie.

W znacznej części obszarów rozwiązania te są jedynymi kompleksowymi propozycjami, które funkcjonują w przestrzeni publicznej – nie wyobrażamy sobie sytuacji, żeby nie wzięto ich pod uwagę przed wyborami i po wyborach.

W ostatnich latach naznaczonych globalnymi kryzysami i głębokim podziałem społeczeństwa to właśnie organizacje i społeczeństwo obywatelskie stawało na pierwszej linii frontu, aby bronić dobra wspólnego – demokracji, praworządności, praw człowieka, sprawiedliwości, przyrody. I to właśnie na tych fundamentach chcemy budować lepsze i bezpieczniejsze państwo.

Mamy nadzieję i wierzymy, że zmiana jest możliwa. Potrzebujemy przestrzeni do współpracy i dialogu, aby móc skutecznie działać – wspólnie i na rzecz wspólnego dobra. I taką właśnie przestrzeń stworzymy podczas wydarzenia “Mamy pomysł na Polskę”.

29 września zostły przedstawione Propozycje obywatelskie dla Polski przygotowane przez organizacje społeczne. Głos ws. zaprezentowanych rozwiązań zabrali również przedstawiciele i przedstawicielki Komitetów Wyborczych.

PODSUMOWANIE WYDARZENIA

PODPISANIE DEKLARACJI Z PRZEDSTAWICIELAMI/KAMI KOMITETÓW WYBORCZYCH

LINK DO TRANSMISJI Z WYDARZENIA

Praworządność

PRAWORZĄDNOŚĆ – NIEZALEŻNE SĄDOWNICTWO

Nazwa koalicji lub organizacji przygotowującej propozycje: Stowarzyszenie Sędziów Polskich „IUSTITIA”

Osoba prezentująca propozycje: Bartłomiej Przymusiński, sędzia, członek zarządu i rzecznik prasowy SSP „IUSTITIA”

1.Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Utworzenie nowego systemu sądownictwa, opartego na wybieranej zgodnie z Konstytucją Krajowej Radzie Sądownictwa, sądach powszechnych pozbawionych politycznego nadzoru, otwartych na udział czynnika obywatelskiego oraz Sądzie Najwyższym jako sprawnym i skutecznym sądzie prawa. Propozycje te są kompatybilne z nową ustawą o prokuraturze i Trybunale Konstytucyjnym, z którym tworzą pakiet 5 ustaw przywracających praworządność.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Wymiar sprawiedliwości znajduje się w głębokim i strukturalnym kryzysie. Sprawy sądowe trwają 67 proc. dłużej, rosną zaległości. W Izbie Cywilnej SN na rozpoznanie czeka 6 tys. spraw, w tym sprawy frankowe. Sądy funkcjonują w archaicznym otoczeniu. Podczas gdy na świecie wdraża się rozwiązania z zakresu sztucznej inteligencji, w Polsce akta sądowe są nadal papierowe. Obywatele, którzy muszą komunikować się z sądem według przestarzałych zasad, tracą czas i pieniądze. System jest oderwany od potrzeb obywateli, utrudnia działalność gospodarczą, uporządkowanie ważnych spraw rodzinnych i majątkowych. To narusza ich podstawowe prawo do rozpoznania sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd i w rozsądnym terminie.

Politycznie wybierana Krajowa Rada Sądownictwa, polityczna kontrola nad stanowiskami prezesów sądów, upolitycznienie prokuratury i Trybunału Konstytucyjnego przyniosły katastrofalne skutki. Postępowania trwają coraz dłużej, obywatele nie mają zaufania do instytucji sądowych i prawa. Naruszane są zobowiązania Polski wynikające z członkostwa w Unii Europejskiej. Rodzi to dotkliwe skutki finansowe, które obciążają wszystkich Polaków: odszkodowania za przewlekłe postępowania, zablokowanie środków unijnych, kary nałożone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (ponad pół miliarda euro).

Potrzebujemy uchwalenia ustaw, które zagwarantują wypłatę Polsce środków unijnych i odbudują systemowe gwarancje niezależności sądów i prokuratury. Musimy ochronić obywateli przed negatywnymi skutkami wadliwych nominacji neo-sędziów i zapobiec chaosowi prawnemu. Trzeba zapewnić apolityczny wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego i odbudować jego autorytet. Prokuratura musi być skuteczniejsza w ściganiu przestępstw urzędników i polityków.

Szeroka koalicja organizacji pozarządowych połączyła siły i stworzyła wspólną koncepcję tego, jak zbudować nowoczesne sądownictwo. Jest to pakiet 5 ustaw i rekomendacji towarzyszących, które rozwiązują kluczowe problemy systemu. To jedyna taka propozycja w Polsce – kompleksowa, oparta na konsensusie ekspertów i dobrze napisana.

Wymiar sprawiedliwości musi lepiej służyć obywatelom.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

* Natychmiastowe przyśpieszenie postępowań i szerszy dostęp obywateli do sądu zapobiegnie zwiększaniu kosztów biznesowych i ludzkich:

a) cyfrowe wnoszenie pism i dostęp do akt,
b) sędziowie będą mogli skupić się na rozwiązywaniu problemów obywateli, a nie na czynnościach technicznych,
c) szybki obieg korespondencji.

* Sądy od razu otwarte dla obywateli wzmocnią zaufanie do sądownictwa:

a) ławnicy – sędziowie obywatelscy, sprawne przeprowadzenie wyborów lokalnych,
b) kontrola obywatelska działalności KRS.

* AI w elektronicznym postępowaniu nakazowym jako początek pełnej cyfryzacji:

a) szybkie nakazy zapłaty w prostych sprawach,
b) uwolnienie etatów – referendarze będą mogli załatwić więcej spraw w księgach wieczystych lub rejestrach.

* Utrzymanie orzeczeń neosędziów ochroni obywateli przed niepewnością co do ważności wyroku.

* Koniec problemów z instytucjami UE, pełne odblokowanie środków europejskich i zakończenie naliczania kar.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Podczas III Kongresu Prawników Polskich 24 czerwca 2023 zostaną przestawione szczegółowe założenia ustaw o KRS, SN i sądach powszechnych oraz projekt większości przepisów ustaw.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Obecnie trwają prace nad tekstem ustaw. Ich zasadnicze założenia uwzględniają wyniki warsztatów z obywatelami w całej Polsce „Rządy prawa, wspólna sprawa”.

Projekt jest również konsultowany z innymi organizacjami prawniczymi.

PRAWORZĄDNOŚĆ – TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Nazwa organizacji przygotowującej propozycje

Fundacja im. Stefana Batorego (Zespół Ekspertów Prawnych)

Osoba prezentująca propozycje

Krzysztof Izdebski

1.Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Model przywrócenia skutecznego działania Trybunału Konstytucyjnego, chroniącego prawa obywateli i obywatelek.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

System kontroli konstytucyjności prawa w Polsce przestał prawidłowo funkcjonować w okresie zmian politycznych przełomu lat 2015–2016 i następujących w związku z nimi zmian prawnych oraz organizacyjnych dotyczących Trybunału Konstytucyjnego.

Sparaliżowanie Trybunału Konstytucyjnego pozwoliło rządowi na podporządkowanie Krajowej Rady Sądownictwa, a następnie na podjęcie prób podporządkowania sobie władzy sądowniczej, w tym Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Prokuratura została oddana pod bezpośredni nadzór funkcjonariuszy koalicji rządzącej i była wykorzystywana przez nich dla celów politycznych z pogwałceniem standardów konstytucyjnych.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Społeczny projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym nie ogranicza się do propozycji przywrócenia standardów państwa prawnego, ale przedstawia także sposoby na usprawnienie systemu kontroli konstytucyjności prawa i wzmocnienie gwarancji jego niezależności. Proponujemy w nim np.

odstąpienie od zasady jednoosobowego kierowania Trybunałem przez Prezesa na rzecz zasady kolegialności,
większą jawność postępowania przed Trybunałem,
zmianę systemu wyboru sędziów Trybunału zapewniającą jak najwyższą apolityczność kandydatów,
rozszerzenie zakresu legitymacji organizacji społecznych do wszczęcia procesu kontroli konstytucyjności prawa.

Drugi z prezentowanych projektów – projekt ustawy: przepisy wprowadzające ustawę o TK – pozwala na przywrócenie stanu praworządności w Trybunale Konstytucyjnym w sposób zgodny z Konstytucją RP. Fundacja Batorego oraz Zespół Ekspertów Prawnych stoją zdecydowanie na stanowisku, że praworządność musi zostać przywrócona wyłącznie praworządnymi działaniami, a Trybunał i pozostałe instytucje muszą być niezależne od woli politycznej tego lub kolejnych rządów.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Projekt ustawy.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Projekty poddano konsultacji z wybitnymi specjalistami i specjalistkami z dziedziny prawa konstytucyjnego oraz przekazano do konsultacji organizacjom skupiającym osoby wykonujące zawody prawnicze i podejmujące działania na rzecz ochrony państwa prawa.

Odbyły się spotkania z przedstawicielami i przedstawicielkami partii opozycyjnych, które wyraziły poparcie dla projektu.

Organizowana jest zbiórka podpisów organizacji społecznych popierających projekt: https://publicystyka.ngo.pl/spoleczny-projekt-ustawy-o-trybunale-konstytucyjnym-poprzyj-podpisz.

6. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

Projekt wraz z opisem

7. One pager o organizacji

Wyciąg głównych elementów projektów ustaw o Trybunale Konstytucyjnym

Trybunał rozpoznaje sprawy na jawnej, otwartej dla publiczności, rozprawie. W dotychczasowym ustawodawstwie widoczna była tendencja do ograniczania liczby rozpraw przed Trybunałem Konstytucyjnym i zwiększenia liczby spraw rozpatrywanych na posiedzeniach niejawnych. Jak pokazuje praktyka, nie sprzyja to wszechstronnemu rozpoznaniu sprawy, a także ogranicza transparentność procesu kontroli konstytucyjności prawa. Projekt wprowadza zasadę odwrotną – wszystkie sprawy zawisłe przed Trybunałem Konstytucyjnym powinny zostać rozpatrzone na otwartej, transparentnej rozprawie. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach jest możliwe rozpatrzenia sprawy na posiedzeniu niejawnym, tj. gdy sprawa w ocenie Trybunału jest bezsporna, a stanowiska wszystkich uczestników postępowania są zbieżne co do konkluzji.
Legitymacja organizacji społecznych do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego.Dotychczas Trybunał Konstytucyjny w swojej praktyce orzeczniczej przejmował, że ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych posiadają bardzo ograniczoną legitymacje do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału. Projekt zmierza do zmiany tej praktyki w myśl zasady możliwie najszerszego otwarcia Trybunału Konstytucyjnego na wnioski pochodzące od organizacji społeczeństwa obywatelskiego.
Kontrola procesu stanowienia prawa następuje z urzędu. Projekt jednoznacznie rozstrzyga spór istniejący w doktrynie prawa konstytucyjnego i rozbieżności występujące w orzecznictwie Trybunału dotyczące tego, czy Trybunał jest obowiązany do dokonywania z urzędu kontroli zgodności z Konstytucją trybu wydania zakwestionowanych przepisów. Zgodnie z Projektem kontrola taka staje się obligatoryjna, czyli składający skargę lub wniosek do Trybunału nie będzie musiał dodatkowo wskazywać na potencjalne błędy w procesie legislacyjnym kwestionowanych przepisów. Trybunał Konstytucyjny musi zatem niezależnie od oceny zgodności przepisów z Konstytucją ustalić, czy proces ich ustanowienia spełniał zasady tworzenie legislacji.
Zakres rozpoznania skarg konstytucyjnych.Dotychczasowa regulacja znacząco ograniczała efektywność wnoszonych skarg konstytucyjnych. Dotychczas w skardze można było bowiem zakwestionować jedynie przepis, na podstawie którego organ orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki. W wielu przypadkach ograniczenie to – stanowiące nadmierny formalizm – prowadziło do faktycznego braku możliwości zakwestionowania przepisu, który stanowił źródło niekonstytucyjności. Projekt przewiduje, że skarga konstytucyjna powinna wskazywać normę prawną stanowiącą podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia organu władzy publicznej, a więc nie tylko przepis będący podstawą procesową rozstrzygnięcia, ale także wszelkie regulacje prawa materialnego, które wpłynęły na treść rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej.
Zmiana zasady jednoosobowego kierowania działalnością Trybunału Konstytucyjnego przez Prezesa Trybunału na rzecz zasady kolegialności. Projekt przewiduje ograniczenie możliwości jednoosobowego wpływania przez Prezesa Trybunału na działalność orzeczniczą TK poprzez powierzenie Zgromadzeniu kompetencji do wyboru składów orzekających Trybunału oraz dokonywania w nich zmian. Celem tej zmiany jest zapewnienie, by proces wyznaczania i zmian w składach orzekających miał charakter kolegialny, transparentny i przejrzysty, gwarantujący przede wszystkim niezależność i niezawisłość składów orzekających, zarówno od czynników zewnętrznych, jak i od czynników wewnętrznych, w tym jednoosobowego wpływu na skład Prezesa Trybunału Konstytucyjnego.
Kadencyjność funkcji Prezesa Trybunału Konstytucyjnego.Projekt przewiduje, że Prezes Trybunału Konstytucyjnego jest powoływany na trzyletnią kadencję. Na kolejną kadencję Prezes Trybunału może być powołany tylko raz. Ponadto, projekt precyzyjnie wskazuje, że przedstawienie Prezydentowi kandydatów na stanowiska Prezesa i Wiceprezesa Trybunału nie może się odbyć bez podjęcia odrębnej uchwały przez Zgromadzenie Ogólne sędziów Trybunału Konstytucyjnego.
Nowe zasady wyborów sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie z Projektem sędziów Trybunału Konstytucyjnego wybiera Sejm nie, jak to było do tej pory większością zwykłą ale większością kwalifikowaną – 3/5 głosów. Dzięki temu wybór sędziego TK będzie musiał zostać uzgodniony przez większość parlamentarną oraz opozycję. Krąg podmiotów uprawnionych do zgłoszenia kandydata na sędziego uległ rozszerzeniu: poza Prezydium Sejmu oraz grupą 50 posłów, prawo to przyznano Prezydentowi RP, grupie co najmniej 30 senatorów, Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Sądu Najwyższego, Zgromadzeniu Ogólnemu Naczelnego Sądu Administracyjnego, Krajowej Izbie Radców Prawnych oraz Naczelnej Radzie Adwokackiej i Krajowej Radzie Prokuratorów. Projekt wprowadza również zasadę wysłuchania publicznego kandydatów na otwartym posiedzeniu Komisji Sejmowej. Regulacja ta ma przeciwdziałać praktyce powoływania na stanowisko sędziego Trybunału kandydatów, którzy nie wyróżniają się wiedzą prawniczą i doświadczeniem zawodowym, lecz pozostają w bliskiej relacji z ugrupowaniem posiadającym aktualnie większość parlamentarną.
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów Trybunału Konstytucyjnego. W projekcie zdecydowano, że skład sądu dyscyplinarnego I i II instancji będzie wyznaczany w drodze losowania przez Prezesa Trybunału spośród sędziów Trybunału i sędziów Trybunału w stanie spoczynku, a nie jak obecnie wyłącznie przez czynnych sędziów Trybunału. W Projekcie rozszerzono także katalog podmiotów, które mogą złożyć wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Dotychczas wniosek taki mógł złożyć sędzia Trybunału lub Prezydent na wniosek Prokuratora Generalnego, po zasięgnięciu opinii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Zgodnie z Projektem wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego będzie mógł złożyć poza sędzią Trybunału i Prezydentem RP, Prokurator Generalny oraz sędzia Trybunału w stanie spoczynku.
Stwierdzenie nieważności wyroków wydanych z udziałem tzw. dublerów. Projekt stwierdza, że wyroki Trybunału Konstytucyjnego wydane z udziałem osób nieuprawnionych do orzekania są nieważne i nie wywołują skutków prawnych przewidzianych w art. 190 ust. 1 i ust. 3 Konstytucji RP. Przez osobę nieuprawnioną do orzekania Projekt rozumie osobę powołaną na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego z naruszeniem ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym oraz wyroków Trybunału Konstytucyjnego o sygn. K 34/15 i K 35/15, a także osobę powołaną na jej miejsce (tzw. dublerów i następców dublerów). Analogicznie Projekt kwalifikuje postanowienia Trybunału Konstytucyjnego wydane w sprawach dotyczących sporów kompetencyjnych. Projekt wprowadza także obowiązek powtórzenia wszystkich czynności procesowych, w których brały udział osoby nieuprawnione do orzekania.
Ochrona skutków wyroków wydanych wskutek wniesienia skarg konstytucyjnych i pytań prawnych w sprawach indywidualnych. Projekt przewiduje, że w odniesieniu do skarg konstytucyjnych i pytań prawnych, nieważność wyroku TK nie pociąga za sobą skutków dla ważności rozstrzygnięć wydanych w sprawach indywidualnych. Wyjątek ten dotyczy sytuacji, gdy po wyroku TK, wydanego z udziałem osoby nieuprawnionej do orzekania, wznowiono postępowanie sądowe lub wydano wyrok lub decyzję administracyjną w sprawie indywidualnej.
Ponowny wybór Prezesa Trybunału Konstytucyjnego. Projekt przewiduje, że od dnia wejścia w życie ustawy obowiązki prezesa Trybunału Konstytucyjnego sprawuje sędzia o najdłuższym stażu sędziowskim w Trybunale Konstytucyjnym. W terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy Zgromadzenie przedstawia Prezydentowi kandydatów na stanowisko Prezesa i Wiceprezesa Trybunału.
Osoby nieuprawnione do orzekania. Przyjęta konstrukcja przepisów wprowadzających, uznająca tzw. dublerów i osoby zajmujące ich miejsca za osoby, które są nieuprawnione do orzekania, stanowi w konsekwencji, że z chwilą wejścia ustawy w życie nie będą mogły one brać udział w czynnościach orzeczniczych i ustąpią miejsca poprawnie wybranym sędziom Trybunału Konstytucyjnego.

PRAWORZĄDNOŚĆ – PROKURATURA

Nazwa organizacji przygotowującej propozycje

Stowarzyszenie Prokuratorów Lex Super Omnia

Osoba prezentująca propozycje

Krzysztof Izdebski

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Utworzenie niezależnej od wpływów politycznych prokuratury, opartej na standardach międzynarodowych, stojącej na straży praworządności oraz praw i wolności człowieka.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Począwszy od marca 2016, prokuratura została podana pełnej politycznej kontroli. Po unifikacji urzędów Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości na jej czele stanął czynny polityk, poseł na Sejm RP, a zarazem szef partii współrządzącej. Praktyką działalności prokuratury stało się naruszanie zasady równego traktowania wobec prawa. Z jednej strony prokuratura z pełną determinacją ściga obywateli sprzeciwiających się naruszaniu naruszeniu zasad demokracji i praworządności, z drugiej zaś – nie podejmuje postępowań przygotowawczych wobec osób związanych z aktualną większość sprawującą władzę.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Projekt nowej ustawy o prokuraturze, przygotowany przez Stowarzyszenie Prokuratorów Lex Super Omnia, jest pierwszą kompleksową regulacją kształtującą ustrój prokuratury i jej pozycję w strukturze organów państwa; został przygotowany w oparciu o standardy międzynarodowe, w szczególności Rady Europy. Podstawowymi filarami projektu ustawy są:

niezależność (prokuratury i prokuratorów),
odpowiedzialność,
transparentność i kontrola społeczna.

Proponujemy rozdział funkcji Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości, zmiany strukturalne sprowadzające się do ograniczenia ilości szczebli prokuratury w celu likwidacji wszelkich form nadzorczych, co przyczyni się do większej sprawności prowadzenia postępowań przygotowawczych.

Niezależny prokurator, pozbawiony zewnętrznych ingerencji, działający w interesie obywatela będzie gwarantem obiektywnego i rzetelnego rozpoznania jego sprawy. Niezależność ta zostanie wzmocniona dzięki przywróceniu konkursów, obejmujących zarówno stanowiska funkcyjne, jak i służbowe, a także dzięki przywróceniu kadencyjności stanowisk kierowniczych w prokuraturze.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Stowarzyszenie przygotowało projekt ustawy.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Obecnie projekt ustawy jest recenzowany przez legislatorów, aby spełniał zasady techniki prawodawczej.

Projekt został skonsultowany z członkami Stowarzyszenia, a jego główne tezy zaprezentowane podczas konferencji w marcu 2023.

Projekt jest również konsultowany z innymi organizacjami prawniczymi.

6. One pager o działaniach/propozycjach organizacji

Rozdzielenie funkcji Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego

Jest to implementacja rekomendacji Rady Europy, zawartej w opinii Komisji Weneckiej oceniającej aktualnie obowiązujące przepisy Prawa o prokuraturze, jak również rekomendacji Komisji Europejskiej, zawartej w ostatnim Raporcie o stanie praworządności w Polsce za 2022 rok. Stowarzyszenie proponuje wybór Prokuratora Generalnego spośród dwóch kandydatów legitymujących się co najmniej dwudziestoletnim, nieprzerwanym stażem na stanowisku prokuratora w służbie czynnej, wyłonionych przez Naczelną Radę Prokuratury w procedurze konkursowej na jednorazową sześcioletnią kadencję. W procedurze udział będą mogły wziąć organizacje pozarządowe zgłaszając swojego kandydata na Prokuratora Generalnego;

Rozgraniczenie kompetencji śledczych, jakie posiada policja i inne uprawnione do prowadzenia postępowania przygotowawczego organy od kompetencji oskarżycielskich przysługujących prokuratorowi

Na pierwszy plan wysuwa się zatem rola prokuratora jako oskarżyciela publicznego przed sądem, wnoszącego akt oskarżenia i odpowiedzialnego za wynik postępowania nie tylko do prawomocnego zakończenia postępowania sądowego, ale także na etapie postępowania wykonawczego. Prokurator będzie zobowiązany do kontrolowania organów prowadzących postępowanie przygotowawcze w zakresie zgodności z prawem ich działań i gwarancji respektowania praw stron postępowania.

Eliminacja uprawnienia Prokuratora Generalnego do wydawania poleceń w indywidualnych sprawach co do kierunków postępowania i co do podejmowanej decyzji merytorycznej; określenie zasad wydawania wytycznych, zarządzeń i poleceń, które nie mogą dotyczyć treści czynności procesowej w konkretnym postępowaniu, z wyjątkiem polecenia wszczęcia postępowania karnego.
Likwidacja faktycznej pięcioszczeblowej struktury prokuratury na rzecz struktury trzyszczebowej

Stowarzyszenie postuluje likwidację szczebla prokuratury regionalnej z pozostawieniem prokuratur rejonowych, okręgowych oraz Biura Prokuratora Generalnego. Struktura taka będzie strukturą tańszą i bardziej efektywną, zapewniającą obywatelowi sprawniejsze rozpoznanie jego sprawy. Autorzy projektu nie dostrzegają też konieczności utrzymywania prokuratorów w ramach struktury Instytutu Pamięci Narodowej, postulując ponadto ograniczenie liczby prokuratorów wojskowych oraz prokuratorów wykonujących obowiązki urzędnicze. Naszym celem jest racjonalne wykorzystanie kadry orzeczniczej poprzez zwiększenie liczby prokuratorów występujących przed sądem jako oskarżycieli publicznych i prowadzących postępowanie, czego zakładanym efektem będzie zwiększenie sprawności działalności prokuratury. Chcemy, aby prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie stało się zasadą, nie zaś wyjątkiem od niej.

Poddanie prokuratury kontroli społecznej

Przygotowany projekt ustawy przewiduje wprowadzenie zasady, iż prokuratorzy przy wykonywaniu zadań współpracują z organami administracji publicznej, organami samorządu terytorialnego, ale także związkami zawodowymi, organizacjami samorządowymi, podmiotami użyteczności publicznej oraz organizacjami społecznymi, w szczególności działającymi na rzecz ochrony praw i wolności człowieka. Projekt wprowadza zasadę transparentności realizowanej poprzez obowiązki sprawozdawcze i informacyjne Prokuratora Generalnego, który będzie zobowiązany corocznie przedstawić Sejmowi sprawozdanie z działalności prokuratury, i umożliwia przedstawicielem społeczeństwa udział w wybranych gremiach kontrolnych, decydujących o kierunkach pracy i działalności prokuratury.

Naczelna Rada Prokuratury, stojąca na straży niezależność prokuratorów i asesorów jako organ kontrolno-doradczy Prokuratora Generalnego

Organ ten będzie powoływana na czteroletnią kadencję i składać się będzie z 12 członków wybranych spośród prokuratorów Biura Prokuratora Generalnego, prokuratorów prokuratur okręgowych i prokuratorów prokuratur rejonowych. Organ ten będzie miał szerokie kompetencje związane m.in. z przeprowadzeniem konkursu i wyboru kandydatów na stanowisko Prokuratora Generalnego, organizacją konkursów i wyboru prokuratorów powoływanych na pierwsze i kolejne stanowiska służbowe. Naczelna Rada Prokuratury będzie rozpoznawać odwołania od decyzji w przedmiocie ocen okresowych czy też będzie mogła wnioskować o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Obywatele będą mogli zgłosić swojego kandydata do Naczelnej Rady Prokuratury po zebraniu 2000 podpisów. Ponadto przy Naczelnej Radzie Prokuratury powołana zostanie Rada Społeczna z głosem doradczym i opiniodawczym. Rada Społeczna będzie mogła przedstawiać opinie w sprawach powołania Prokuratora Generalnego oraz w sprawach osób powoływanych do pełnienia funkcji w prokuraturze, będzie mogła również przedstawiać opinie w sprawach powołania na pierwsze i kolejne prokuratorskie stanowiska służbowe; będzie mogła także przedstawiać zagadnienia wymagające pilnej reakcji Naczelnej Rady Prokuratury.

Stworzenie nowego modelu postępowania dyscyplinarnego, odpowiadającego wymogom rzetelnej i transparentnej oceny pracy

Prokurator Generalny pozostanie przełożonym dyscyplinarnym wszystkich prokuratorów, niemniej jednak projekt przewiduje możliwość inicjowania postępowań dyscyplinarnych także przez organy samorządowe prokuratury. Istotnym novum projektu jest pełne uniezależnienie rzecznika dyscyplinarnego Prokuratora Generalnego, który powoływany na kadencję, będzie musiał cechować się odpowiednio wysokim – co najmniej 20-letnim stażem pracy i wysokimi kwalifikacjami moralnymi.

Stworzenie silnego i sprawnego samorządu prokuratorskiego, stanowiącego jeden z filarów niezależnej prokuratury

Projekt zakłada budowę samorządu na wszystkich szczeblach organizacyjnych, który będzie posiadał szerokie kompetencje, pozwalające mu na szybkie reagowanie na wszelkie nieprawidłowości w działalności prokuratury.

Przyjęcie czytelnych, przejrzystych i jednoznacznych kryteriów oceny pracy prokuratora

W świetle proponowanych rozwiązań praca prokuratura będzie poddana kontroli tak sądowej, jak i wewnętrznej w postaci m.in. ocen okresowych. Uzyskanie niezależności będzie wiązało się w sposób bezpośredni z odpowiedzialnością konkretnego prokuratora za sposób i wynik postępowania. Naszym celem jest stworzenie wyższych wymagań co do etyki i pragmatyki zawodowej, które mają służyć odbudowie prestiżu zawodu.

Edukacja

EDUKACJA

Nazwa koalicji przygotowującej propozycje

Sieć Organizacji Społecznych dla Edukacji (SOS dla Edukacji)

Organizacje uczestniczące w koalicji przygotowującej propozycje
Alliance4Europe, Edukacja w Działaniu, Fundacja Przestrzeń dla edukacji, Fundacja Aktywności Lokalnej, Fundacja Avalon, Fundacja Centrum Cyfrowe, Fundacja Centrum im. prof. Bronisława Geremka, Fundacja Civis Polonus, Fundacja Culturelab, Fundacja Edukacyjna ODITK, Fundacja EduTank, Fundacja EFC, Fundacja Forum Dialogu, Fundacja im. Stefana Batorego, Fundacja Liberte, Fundacja na rzecz Praw Ucznia, Fundacja na rzecz Wspólnoty Dzieci i Dorosłych Bullerbyn, Fundacja Pole Dialogu, Fundacja Rodzice Mają Głos, Fundacja Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego, Fundacja Szkoła w Chmurze, Fundacja Szkoła z Klasą, Fundacja WWF Polska, Grupa Zagranica, Koalicja Nie dla Chaosu w Szkole, Obywatele dla Edukacji, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła”, Polska Fundacja im. Roberta Schumana, Polskie Stowarzyszenie im. Janusza Korczaka, Program Projektor, Protest z Wykrzyknikiem, Ruch Pedagogów Społecznie Zaangażowanych, Sieć Obywatelska Watchdog Polska, Społeczne Towarzystwo Oświatowe, Stowarzyszenie Amnesty International, Stowarzyszenie Kogutorium, Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita, Stowarzyszenie Pracownia Etnograficzna, Stowarzyszenie Umarłych Statutów, Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej

Osoby prezentujące propozycje

Alicja Pacewicz, SOS dla Edukacji, Łukasz Korzeniowski, SOS dla Edukacji i Stowarzyszenie Umarłych Statutów

Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Zmiany organizacyjne, prawne, programowe oraz w zakresie metod nauczania i wychowania, wypracowane z udziałem społeczeństwa obywatelskiego.

Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Po reformach wprowadzonych po 2015 roku system oświaty znalazł się w głębokim kryzysie, który nasiliła pandemia COVID-19 i zdalne nauczanie. Sytuacja szkół skomplikowała jeszcze się po przybyciu do Polski kilkuset tysięcy dzieci i młodych ludzi z Ukrainy. Szkoła nie przygotowuje do wyzwań XXI wieku – nie odpowiada na potrzeby poznawcze i psychospołeczne uczennic i uczniów, wywołuje niezadowolenie rodziców i opiekunów, nie przynosi satysfakcji zawodowej nauczycielom. Trudności finansowe, kadrowe i organizacyjne pogłębiają się i wymagają systemowych rozwiązań – zarówno szybkich, możliwych do wprowadzenia w ciągu kilku miesięcy, jak i długofalowych zmian w kluczowych obszarach: modelu finansowania (także placówek niepublicznych), nadzorze pedagogicznym i wsparciu szkół, awansie zawodowym i pragmatyce zawodowej nauczycieli, a także w sposobach pracy i programach nauczania/uczenia się, w tym zasadach oceniania i egzaminowania.

Koalicja SOS chce równocześnie doprowadzić do tego, aby po raz pierwszy w III RP jakość edukacji – tak kluczowa dla życia obywatelek i obywateli, dzieci, młodzieży i ich rodziców, nie mówiąc już o setkach tysięcy nauczycielskich rodzin – stała się jednym z kluczowych tematów kampanii i programów wyborczych, zaś po wyborach – jednym z priorytetów nowych władz. Jesteśmy przekonani, że w tej sprawie możliwe jest szerokie porozumienie ponad podziałami, a Obywatelski Pakt dla Edukacji oraz propozycje rozwiązań na pierwsze miesiące po utworzeniu nowego rządu to dobry punkt wyjścia do dalszych prac nad długofalową strategią rozwoju polskiej szkoły.

Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Propozycje zmian zawarte są w dwóch dokumentach:

kierunki zasadniczych systemu oświaty w postaci 10 postulatów Obywatelskiego Paktu dla Edukacji,
10 konkretnych propozycji zmian prawnych do wprowadzenia przez siły prodemokratyczne w pierwsze 100 dni po wyborach.

Poniżej ich skrócony zapis.

* Obywatelski Pakt dla Edukacji

Kompleksowy dokument, pokazujący obszary edukacji wymagające naprawy. Może stanowić wspólny mianownik dla wszystkich środowisk, którym zależy, aby szkoła była lepsza, nowoczesna i demokratyczna. Propozycje Paktu stały się już przedmiotem debaty z udziałem tych, którzy wezmą odpowiedzialność za ich wprowadzenie: ugrupowań politycznych, które będą stanowić prawo w przyszłym parlamencie, samorządów lokalnych, które będą wprowadzać reformy, a także środowisk szkolnych, bez których nic się nie uda zmienić (Szczyt Edukacyjny, 27 stycznia 2023). Oto 10 postulatów Paktu dla Edukacji w wersji hasłowej (pełna wersja: https://sosdlaedukacji.pl/obywatelski-pakt-dla-edukacji).

Samodzielność szkoły zamiast centralnego sterowania

Mniej biurokracji, więcej decyzji w rękach dyrekcji, nauczycieli i nauczycielek. Budowanie takich zespołów nauczycielskich, które wypracowują modele działania szkoły z uwzględnieniem potrzeb swoich uczniów i społeczności lokalnej. Przebudowa systemu nadzoru pedagogicznego – więcej doradztwa i wsparcia, mniej arbitralnej kontroli.

Szkoła dobrze i racjonalnie finansowana

Wzrost i urealnienie nakładów budżetowych na edukację szkolną i przedszkolną. Zmniejszenie „luki oświatowej”: finansowanie z budżetu centralnego, które pokrywa koszty wynagrodzeń. Wprowadzenie radykalnej podwyżki nauczycielskich płac oraz mechanizmu gwarantującego ich regularny wzrost.

Szkoła profesjonalnych i dowartościowanych nauczycielek i nauczycieli

Dowartościowanie i docenienie kadry nauczycielskiej. Systemowe wspieranie rozwoju profesjonalnego. Stałe doskonalenie w ramach zespołów i sieci nauczycielskich. Włączenie do programów kształcenia autentycznych praktyk w szkołach. Mentoring dla młodych nauczycielek i nauczycieli, superwizja dla doświadczonych.

Szkoła na miarę XXI, a nie XIX wieku

Ograniczenie tradycyjnych metod nauczania na rzecz sposobów pracy, które autentycznie angażują młodych ludzi: takich, które budzą pasje, zachęcają do stawiania pytań, badania i robienia rzeczy ważnych dla siebie i pożytecznych dla świata. Mądre korzystanie z nowych mediów i technologii, także w pracy zespołowej.

Szkoła kompetencji kluczowych, a nie szczegółowych wiadomości

Pilne „odchudzenie” podstaw programowych, a docelowo zmiana paradygmatu. Zamiast nacisku na szczegółowe wiadomości – kształcenie kompetencji kluczowych, w tym pracy zespołowej, rozwiązywania problemów, krytycznego i twórczego myślenia.

Szkoła równych szans i równego traktowania

Wsparcie dla dzieci z trudnościami i ze specjalnymi potrzebami. Przeciwdziałanie selekcji oraz segregacji uczennic i uczniów. Edukacja bez rankingów – każda szkoła ma coś do zaoferowania. Dofinansowanie placówek na terenach wiejskich. Szacunek dla różnorodności oraz profilaktyka dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami.

Szkoła wsparcia i współpracy, a nie rywalizacji

Szkoła jako przyjazne miejsce z dobrym klimatem do nauki. Dbanie o relacje i więzi w triadzie: nauczyciele–uczniowie–rodzice. Wsparcie edukacyjne i psychospołeczne dzieci we współpracy z rodzicami. Ograniczenie rywalizacji i nacisku na indywidualne sukcesy (i porażki). Praca zespołowa na co dzień.

Szkoła demokracji i zaangażowania

Rozwijanie kultury demokratycznej i samorządności uczniowskiej. Edukacja obywatelska na co dzień, z naciskiem na zaangażowanie w życie szkoły i lokalnej wspólnoty. Współpraca z organizacjami społecznymi – korzystanie z ich wsparcia i zasobów.

Szkoła społeczności lokalnej, a nie ministerstwa oświaty

Szkoła samorządowa otwarta na lokalną wspólnotę i wzmacniająca ją. Jednostki samorządowe jako zaangażowany organizator oświaty. Udział mieszkańców w konsultowaniu i tworzeniu wizji rozwoju edukacji. Korzystanie z zasobów społeczności w codziennej pracy szkoły.

Szkoła pluralizmu

Dialog światopoglądowy, a nie monolog. Debaty i rozmowy o wartościach i wizjach świata – z przestrzenią na różnice zdań i kontrowersje. Szkoła z edukacją polityczną, ale bez indoktrynacji i partyjnych ideologii. Niezależność programowa i dydaktyczna, także od władz lokalnych.

* 100 dni dla edukacji. 10 pomysłów na nowe otwarcie

Prezentowany poniżej pakiet 10 propozycji to zestaw działań ratunkowych, możliwych do realizacji w ciągu umownych 100 dni po wyborach. Ich szybkie podjęcie pokaże determinację nowego rządu składającego się z ugrupowań prodemokratycznych i będzie sygnałem, że szkoła może być lepsza. Ułatwi też spokojną pracę nad długofalowymi i głębszymi zmianami.

Propozycje kierujemy do prodemokratycznych ugrupowań politycznych, a także do wszystkich osób współtworzących polską szkołę i czujących odpowiedzialność za jej dobre funkcjonowanie.

likwidacja luki oświatowej – zwiększenie subwencji,
pensje nauczycieli – wzrost o 20% od zaraz,
podstawa programowa i ramowy plan nauczania – więcej elastyczności i kreatywności,
fundusz zajęć dodatkowych dla szkół samorządowych – koniec z „Willą plus”,
dość kuratorów-polityków i ręcznego sterowania samorządową oświatą,
deregulacja i odwrócony nadzór pedagogiczny – koniec z papierologią,
ustawa o prawach uczniowskich i samorząd uczniowski – szkolna demokracja na co dzień,
organizacje pozarządowe w szkole – łatwiejsza współpraca zamiast barier,
reaktywacja rad oświatowych – więcej partycypacji i elastyczności,
co dalej? Komisja Edukacji Narodowej!

Niezależnie od zmian „szybkich”, należy rozpocząć prace nad zmianami systemowymi. To zadanie nie powinno być jednak domeną wyłącznie ministerstwa edukacji.

Jak to zrobić?

powołać Komisję Edukacji Narodowej – zespół niezależnych ekspertów i ekspertek do opracowania propozycji i wariantów zmian w takich obszarach, jak: podstawa programowa, finansowanie oświaty, kształcenie i ścieżka nauczycielskiego awansu, nadzór pedagogiczny, rola niepublicznej oświaty i nauczania domowego;
ekspertki i ekspertów KEN wskazują: rząd, związki samorządowe, uczelnie, związki nauczycieli, podmioty prowadzące szkoły niepubliczne, edukacyjne organizacje pozarządowe;
KEN pracuje, używając takich metod, jak crowdsourcing oświatowy (otwarty nabór pomysłów na zmiany), konsultacje branżowe i regionalne, dodatkowe ekspertyzy i badania, panele obywatelskie i inne formy konsultacji;

* KEN przedstawi Białą Księgę z propozycjami zmian systemowych – prawnych, organizacyjnych i finansowych – oraz ich wariantami do dalszych dyskusji i pilotaży.

Pełna wersja 10 propozycji na nowe otwarcie polskiej szkoły, nad którymi nadal toczy się dyskusja ze środowiskami edukacyjnymi i politycznymi

“100 dni dla edukacji. 10 pomysłów na nowe otwarcie” opracował zespół prawny pod kierunkiem dr hab. Dawida Sześciło (Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego)

Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

koncepcja i kierunki zmian – pierwszy etap prac zakończony, kolejny to opracowanie „mapy drogowej” (czerwiec- wrzesień 2023),
analiza danych o polskiej szkole, czyli „uzbrojenie” w fakty i dane z analiz badawczych – zakończone, ale dokument jest na bieżąco uzupełniany o nowe dane i wyniki badań,
uspołecznienie procesu pracy nad rozwiązaniami – proces ciągły, począwszy od Obywatelskiego Paktu dla Edukacji, przez Szczyt Edukacyjny do stworzenia i szerokich konsultacji „mapy drogowej”,
konkretne propozycje rozwiązań prawnych na pierwsze 100 dni – gotowe, do doprecyzowania po konsultacjach z ugrupowaniami politycznymi, samorządami i związkami zawodowymi,
założenia do zmian w prawie oświatowym – do dalszego opracowania, konieczne jest także przeprowadzenie analizy obowiązującego obecnie prawa: pięć obszernych ustaw, setki rozporządzeń i procesu kodyfikacyjnego z udziałem prawników – konieczny proces kodyfikacyjny z udziałem powołanych do tego instytucji publicznych, w tym RCL.

Zmiany obejmować powinny regulacje zawarte w następujących ustawach:

ustawa z 7 września 1991 roku o systemie oświaty – przed wrześniem 2017, akt konstytucyjny dla systemu oświaty, obecnie reguluje m.in. kwestię egzaminów zewnętrznych i pomocy materialnej dla uczniów;
ustawa z 14 grudnia 2016 roku – Prawo oświatowe, które zastąpiło u.s.o. w charakterze aktu podstawowego dla organizacji procesu edukacyjnego;
ustawa z 27 października 2017 roku o finansowaniu zadań oświatowych, w połączeniu z ustawą z 13 listopada 2003 o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz ustawą z 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych;
Ustawa z 26 stycznia 1982 roku, Karta Nauczyciela, regulująca stosunki pracy personelu nauczycielskiego w szkołach publicznych;
Ustawa z 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych, dotycząca personelu administracyjnego i obsługi placówek oświatowych.

Opis prowadzonych do tej pory działań: co już zostało zrobione?

wypracowanie Obywatelskiego Paktu dla Edukacji – 10 kierunków zmian w systemie oświaty (czerwiec 2022);
konsultacje i zbieranie deklaracji wsparcia 10 postulatów Paktu wśród organizacji społecznych, samorządów lokalnych, związków zawodowych, środowisk akademickich i politycznych (lipiec–grudzień 2022);
prezentacja Paktu w mediach ogólnopolskich i sieci, a także w cyklu debat „Jaka Polska po wyborach?”
Szczyt Edukacyjny – narada obywatelska z udziałem przedstawicielek i przedstawicieli wszystkich zainteresowanych środowisk, ok. 180 osób z całej Polski (27 stycznia 2023);
publikacja 114 rekomendacji i rozwiązań w obszarach określonych w Pakcie – zaproponowanych na Szczycie;
opracowanie propozycji zmian prawnych na pierwsze 100 dni nowego rządu oraz konsultacje ze związkami zawodowymi i samorządami (marzec–czerwiec 2023);
przygotowanie analizy wybranych problemów polskiej szkoły: „100+ faktów o stanie polskiej oświaty” (kwiecień–czerwiec 2023);
działania rzecznicze w sprawie uwzględnienia w programach wyborczych i realizacji po wyborach postulatów Paktu oraz 10 propozycji na pierwsze 100 dni – spotkania z ekspertami edukacyjnymi prodemokratycznych ugrupowań i partii politycznych (kwiecień–czerwiec 2023);
w trakcie – tworzenie zespołu ekspertów edukacyjnych i prawnych do pracy nad „mapą drogową” zmian w systemie oświaty (maj–czerwiec).

Załączniki do przygotowanych rozwiązań

* diagnoza problemu ( Jakiej szkoły chcemy?

100-faktów-o-stanie-polskiej-edukacji.-Analiza-wybranych-problemów-24_04.docx

* Obywatelski Pakt dla Edukacji – kluczowe kierunki zmian systemowych

Obywatelski Pakt dla Edukacji

Propozycje rozwiązań wypracowane na Szczycie Edukacyjnym (27 stycznia 2023)

Podsumowanie debaty obywatelskiej. Rekomendacje i rozwiązania

Propozycje rozwiązań prawnych na pierwsze 100 dni nowego rządu

100 dni dla edukacji. 10 pomysłów na nowe otwarcie

Kilka słów o działaniach koalicji

Sieć Organizacji Społecznych dla Edukacji to utworzona jesienią 2020 roku koalicja ponad 40 organizacji społecznych. Przygotowujemy rozwiązania problemów, które stoją dziś przed polską szkołą – opracowaliśmy kolegialnie 20 stanowisk w formie policy papers, dotyczących tych obszarów polskiej edukacji, którymi od lat zajmują się organizacje tworzące koalicję.

Mieliśmy swój udział w powstrzymaniu Lex Czarnek i Lex Czarnek 2.0 – część z nas zainicjowała kampanię Wolna Szkoła, do której dołączyły środowiska samorządowe, związkowe i szkolne, a także ponad 100 organizacji społecznych z całej Polski.

Po agresji Rosji na Ukrainę podjęliśmy inicjatywę SOS Wspólna Szkoła, tworząc sieć instytucji zajmujących się edukacją oraz wsparciem psychospołecznym ukraińskich dzieci w Polsce. Wspólna Szkoła ma ułatwić działania i przepływ informacji między organizacjami społecznymi (polskimi i międzynarodowymi), samorządami lokalnymi i szkołami oraz innymi placówkami, w których uczą się dzieci i młodzi ludzie z Ukrainy.

W połowie 2022 roku przygotowaliśmy Obywatelski Pakt dla Edukacji, który określa najważniejsze obszary wymagające naprawy i 10 postulowanych kierunków zmian. Uzyskały one wsparcie ponad 60 organizacji społecznych, w tym stowarzyszeń dyrektorskich i nauczycielskich, a także korporacji i stowarzyszeń samorządowych (UMP, ZMP, ZPP, Ruch Samorządowy Tak! Dla Polski) oraz związków zawodowych (ZNP i NZZ Oświata Polska).

Nasze propozycje stały się przedmiotem publicznej debaty w czasie Szczytu Edukacyjnego 27 stycznia 2023 roku. W gronie 170 osób ze wszystkich środowisk stworzyliśmy ponad 100 rekomendacji powiązanych z 10 postulatami Paktu. Obecnie pracujemy nad propozycjami konkretnych zmian prawnych do wprowadzenia przez pierwsze 100 dni po wyborach – konsultujemy je z prodemokratycznymi ugrupowaniami parlamentarnymi, przedstawicielami samorządów i związków zawodowych. Tworzymy także zarys „mapy drogowej” długofalowych zmian w oświacie na najbliższe lata w ramach zespołu prawno-akademicko-nauczycielskiego.

Klimat

PRAWO KLIMATYCZNE

Nazwa organizacji przygotowującej propozycje

Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi

Osoba prezentująca propozycje

Wojciech Kukuła, Starszy Prawnik w ClientEarth

Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Przyjęcie polskiej ustawy o ochronie klimatu, zawierającej w szczególności:

* krajowy cel neutralności klimatycznej do 2050 roku oraz ścieżkę dojścia w postaci 5-letnich limitów emisji dla kraju i poszczególnych sektorów,

* plany adaptacji do zmiany klimatu na poziomie krajowym i samorządowym,

* dodatkową weryfikację klimatyczną projektów i inwestycji mogących szkodzić środowisku,

* minimum 1 proc. PKB (tj. ostatnio około 36 mld zł) pieniędzy z budżetu państwa na ochronę klimatu,

* powołanie Rady Ochrony Klimatu – niezależnego, państwowego organu, o charakterze doradczo-kontrolnym,

* prawo do życia w bezpiecznym klimacie – doprecyzowanie wymogów Konstytucji: udział obywateli w tworzeniu planów klimatycznych i kontrolowaniu władz.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Kryzys klimatyczny stał się jednym z największych współczesnych globalnych wyzwań. Jego skutki dotykają już też Polski (susze, ulewy, problemy rolników). Jednocześnie polskie emisje dwutlenku węgla od końca lat 1990. utrzymują się na tym samym poziome (około 400 mln ton rocznie), a ostatnio nawet rosły (zwłaszcza w transporcie). Polska – w przeciwieństwie do większości państw Unii Europejskiej, Wielkiej Brytanii, USA, czy Australii – nie ma krajowej ustawy o ochronie klimatu. Najwyższa pora na przyjęcie takiego prawa także w Polsce!

Szersze FAQ z opisem problemu na stronie ClientEarth: https://www.clientearth.pl/najnowsze-dzialania/artykuly/projekt-ustawy-o-ochronie-klimatu-najwazniejsze-pytania-i-odpowiedzi.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Proponujemy przyjęcie nowej ustawy o ochronie klimatu, zawierającej także zmiany w szeregu obowiązujących ustaw (główne rozwiązania w pkt. 1 powyżej). Na jej mocy, obywatelki i obywatele uzyskają m.in. prawo do życia w bezpiecznym klimacie (praktyczne wdrożenie obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego z Konstytucji RP), umożliwiającego udział w tworzeniu planów klimatycznych oraz kontrolowanie działań władz publicznych. Władze publiczne będą musiały też zapewnić wdrożenie planów adaptacji do zmiany klimatu, co poprawi jakość życia w warunkach postępujących upałów i ulewnych deszczy. Obywatele będą mogli, na nowej podstawie, skarżyć np. decyzje o betonowaniu przestrzeni publicznej. Przyspieszenie dekarbonizacji to: czystsze środowisko, niższe ceny energii i większa konkurencyjność polskiej gospodarki. Zgodnie z badaniami opinii publicznej, wprowadzenie ustawy o ochronie klimatu popiera 69 proc. Polek i Polaków (szczegóły w materiałach na stronie ClientEarth).

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Gotowy projekt ustawy jest dostępny na stronie internetowej ClientEarth od 17 kwietnia 2023: https://www.clientearth.pl/najnowsze-dzialania/dokumenty/projekt-ustawy-o-ochronie-klimatu.

Ideę wprowadzenia ustawy popiera Koalicja Klimatyczna, tj. zrzeszenie 26 polskich organizacji ekologicznych działających dla klimatu: https://koalicjaklimatyczna.org/czlonkowie.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

W dniach 17–23 kwietnia 2023 Fundacja ClientEarth wraz z 6 partnerami zorganizowała Tydzień Klimatyczny, tj. poprzedzony konferencją prasową cykl 6 debat wokół projektu ustawy, obejmujący:

* debatę społeczną w Centrum Nauki Kopernik,

* debatę ekonomiczną w Polityce Insight,

* debatę międzynarodową w Ambasadzie Wielkiej Brytanii,

* debatę polityczną w Sejmie – wspólnie z Koalicją Klimatyczną,

* debatę lokalną – wspólnie z Fundacją Szkoła Liderów,

* debatę prawną w „Rzeczpospolitej”.

Tydzień Klimatyczny obejmował ponad 12 godzin rozmów oraz ponad 100 mówców i gości. Informacja o projekcie ustawy pojawiła się w ponad 200 materiałach medialnych i dotarła do około 5 mln odbiorców.

Więcej informacji o Tygodniu Klimatycznym (w tym nagrania debat) na stronie ClientEarth: https://www.clientearth.pl/najnowsze-dzialania/artykuly/tydzien-klimatyczny-clientearth.

6. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

* diagnoza problemu: https://www.clientearth.pl/dlaczego-polska-potrzebuje-wlasnej-ustawy-o-ochronie-klimatu

* propozycje rozwiązań: https://www.clientearth.pl/prawo-ochrony-klimatu

* założenia do ustawy: https://www.clientearth.pl/poznaj-glowne-zalozenia-projektu-ustawy-o-ochronie-klimatu

* tekst projektu ustawy: https://www.clientearth.pl/media/g3wp0hau/2023-04-17-projekt-ustawy-o-ochronie-klimatu-1.pdf

7. One pager o działaniach organizacji

Informacja prasowa: https://www.clientearth.pl/najnowsze-dzialania/artykuly/czy-polska-przyjmie-prawo-ochrony-klimatu-jest-projekt-ustawy.

Prawa kobiet

PRAWA KOBIET – PRZECIWDZIAŁANIE PRZEMOCY I LUCE PŁACOWEJ

Nazwa organizacji przygotowującej propozycje

Fundacja Feminoteka

Osoba prezentująca propozycje

Joanna Piotrowska, prezeska fundacji Feminoteka

Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

* Przemoc seksualna: zmiana definicji gwałtu, wdrożenie przygotowanych przez WHO „Wytycznych dotyczących opieki medycznej dla kobiet, które doznały przemocy w relacji intymnej i przemocy”, , wprowadzenie obowiązkowych szkoleń z zakresu przemocy seksualnej dla służb medycznych, policji i przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości.

* Zmniejszenie różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Przemoc seksualna

niemal 92 proc. zgwałconych kobiet nikomu nie zgłasza tego faktu, nie szuka pomocy i wsparcia, gdyż wstydzi się i nie wierzy w realną pomoc („Przełamać tabu: raport o przemocy seksualnej”, fundacja Ster, 2015), a także z powodu braku przeszkolenia i wsparcia ze strony instytucji mających pomóc ofiarom oraz odpowiednich procedur;
gwałt jest jednym z najbardziej traumatycznych doświadczeń; często pozostawia głębokie ślady w psychice osób, które go doświadczyły;
ponad 80 proc. kobiet, które doświadczyły gwałtu, cierpi na PTSD (zespół stresu pourazowego) ( Kluczyńska, Psychologiczne konsekwencje gwałtu, [w:] „Niebieska Linia” 2002, nr 1.), ale nie stać ich na wieloletnie terapie;
antykoncepcja awaryjna, tzw. pigułka dzień po, zapobiegająca zajściu w niechcianą ciążę, jest dostępna na receptę;
lekarze w Polsce mogą odmówić przepisania antykoncepcji awaryjnej, powołując się na klauzulę sumienia, i robią to (Więcej o klauzuli sumienia stosowanej przez lekarzy przeczytasz na stronie fundacji Federa: https://federa.org.pl/zlikwidowac-klauzule-sumienia/);
istniejące procedury pomocy ofierze gwałtu i procedury współpracy między wymiarem sprawiedliwości a służbą zdrowia lub instytucjami pomocowymi są albo fikcją, albo pozostają na zatrważająco niskim poziomie;
przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości prowadzący sprawy o zgwałcenie powielają mity i stereotypy na temat gwałtów („Dość milczenia. Przemoc seksualna wobec kobiet i problem gwałtu w Polsce”, fundacja Feminoteka, 2011.), przyczyniając się do wtórnej wiktymizacji (wtórnego zranienia) pokrzywdzonych kobiet (Zobacz artykuł A. Kality w Gazecie Wyborczej „Piła alkohol, tańczyła i karmiła go tortem. Sąd uznał, że gwałtu nie było” https://weekend.gazeta.pl/weekend/7,177333,29681753,pila-alkohol-tanczyla-i-karmila-go-tortem-sad-uznal-ze-gwaltu.html);
liczba zgłoszeń gwałtów pozostaje na tym samym poziomie od wielu lat (nieco ponad 2 tysiące rocznie) (Dane statystyczne policji https://statystyka.policja.pl/st/przestepstwa-ogolem/przestepstwa-kryminalne/zgwalcenie/122293,Zgwalcenie.html);
z danych European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics wynika, że tylko 13,2 proc. osób skazanych za zgwałcenie dostaje w Polsce kary długoterminowe, czyli między 5 a 10 lat więzienia, gdzie średnia europejska wynosi 25,4 proc. (na Węgrzech – 33,7 proc., w Czechach 32 proc., we Francji – 31,9 proc., w Niemczech – 24,6 proc.); z danych tych wynika, że polskie sądy są statystycznie dwa razy łagodniejsze wobec gwałcicieli niż sądy w innych krajach europejskich;
najczęstsze wyroki za gwałt to wyroki w zawieszeniu (między 30 a 40 proc..

Luka płacowa

Luka płacowa w wynagrodzeniach mężczyzn i kobiet wynosi w Polsce około 19 proc. Jest ona widoczna zwłaszcza w sektorze prywatnym i w elastycznych składnikach wynagrodzeń, takich jak premie i nagrody. Jeśli uwzględnimy te ostatnie, to skorygowana luka wynagrodzeń w firmach zatrudniających przynajmniej 9 pracowników wynosi aż 30 proc. Taka nierówność jest rażącym przykładem niesprawiedliwości, a zarazem dyskryminacji kobiet na rynkach pracy. Likwidacja luki płacowej to jeden z czynników niezbędnych dla pożądanych zmian na rynku pracy: większej aktywizacji zawodowej kobiet i zmniejszenia ryzyka ich niskich emerytur.

Kobiety w Polsce zarabiają mniej niż mężczyźni. Im wyższe stanowisko, tym większa różnica w wynagrodzeniach. To nie służy gospodarce. Zjawisko dyskryminacji płacowej kobiet jest powszechne, mimo istnienia zapisów konstytucyjnych, kodeksu pracy, dyrektyw unijnych. Aby zlikwidować to zjawisko, potrzebne są regulacje, które nałożą określone obowiązki na pracodawców.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Przemoc seksualna

* Zmiana definicji gwałtu przyczyni się do zmniejszenia liczby umarzanych zgłoszeń o gwałt, zmniejszy liczbę wyroków za gwałt w zawieszeniu. Obowiązujące w Polsce prawo w praktyce uznaje, że do gwałtu dochodzi wtedy, gdy występuje przemoc. Ta definicja wyklucza m.in. gwałty w sytuacjach, kiedy brak zgody nie został wyrażony ze względu na strach czy „obowiązek” w stałych związkach, a także wtedy, gdy osoba nie mogła z innych powodów odmówić współżycia (np. spała albo była nieprzytomna). Badania, ekspertyzy i opinie pokazują, że to kobiety, które doświadczyły gwałtu, ponoszą konsekwencje zdarzenia, są obwiniane za gwałt. A gwałciciele pozostają bezkarni. Zmiana definicji gwałtu może przyczynić się do zmiany tej sytuacji.

* Wprowadzenie wytycznych dla służb medycznych poprawi standardy opieki nad kobietami po doświadczeniu gwałtu zgłaszającymi się do lekarzy.

* Obowiązek szkoleń dla przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości oraz policji na temat zjawiska przemocy seksualnej, w tym gwałtu, mitów i stereotypów funkcjonujących na jego temat poprawi jakość działań wymienionych służb i zmniejszy ryzyko wtórnej wiktymizacji (wtórnej traumy) pokrzywdzonych. Zmniejszy się skala wyroków w zawieszaniu i spraw umarzanych, zwiększy się liczba zgłoszeń gwałtów.

Luka płacowa

Zmniejszą się różnice w płacach między kobietami i mężczyznami, rzadziej będzie dochodziło do dyskryminacji kobiet w tym obszarze, poprawi się sytuacji finansowa kobiet.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Przemoc seksualna

* Zmiana definicji gwałtu – projekt ustawy został złożony w Sejmie w 2021 roku.

* „Wytyczne dotyczące opieki medycznej dla kobiet, które doznały przemocy w relacji intymnej i przemocy” opracowane przez WHO zostały przetłumaczone na język Polski, dostosowane do polskich realiów i zaprezentowane podczas konferencji w maju 2023.

* Projekt szkoleń dla służb – Feminoteka opracowała szkolenia dla instytucji pomocowych i policji „Jak pomagać, by nie krzywdzić osób po doświadczeniu przemocy seksualnej, w tym gwałtu”, pracujemy nad szkoleniami dla wymiaru sprawiedliwości, dostosowujemy szkolenia dla służb medycznych zgodnie z najnowszymi wytycznymi WHO.

Luka płacowa

Projekt ustawy przygotowany przez Kongres Kobiet w sprawie ograniczania różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn: https://www.kongreskobiet.pl/europa-rownych-plac.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań – co zostało już zrobione?

Zmiana definicji gwałtu – została skonsultowana z organizacjami zajmującymi się przeciwdziałaniem przemocy wobec kobiet oraz prawniczkami specjalizującymi się w tej tematyce (prof. E. Zielińska, prof. M. Płatek). Projekt zmiany ustawy o zmianie definicji przestępstwa zgwałcenia został złożony w Sejmie w marcu 2021 roku. Od tamtej pory leży w tzw. sejmowaje zamrażarce, o podjęcie prac nad ustawą upominamy się wraz z Klubem Lewica regularnie.
„Wytyczne dotyczące opieki medycznej dla kobiet, które doznały przemocy w relacji intymnej i przemocy” WHO – zostały przetłumaczone na język polski i dostosowane do warunków polskich. Rozpoczęto starania, aby wytyczne zostały wprowadzone w życie, trwają próby spotkania się w tej sprawie z przedstawicielami ministerstwa zdrowia.
Szkolenia: Feminoteka opracowała poradnik Jak pomagać, by nie krzywdzić osób po doświadczeniu przemocy seksualnej, w tym gwałtu oraz szkolenia dla instytucji pomocowych i policji. Prowadziłyśmy już szkolenia z tego obszaru w latach 2021, 2022 i 2023 dla ośrodków pomocy społecznej, kuratorów, sądowych, organizacji pozarządowych. Obecnie dostosowujemy szkolenia dla służb medycznych zgodnie z najnowszymi wytycznymi WHO, prowadziłyśmy takie szkolenia w 2018 i 2019 roku.

6. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

Przemoc seksualna

*zmiana ustawy o zmianie definicji gwałtu: http://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/Projekty/9-020-429-2021/$file/9-020-429-2021.pdf

* Poradnik Jak pomagać, by nie krzywdzić osób po doświadczeniu przemocy seksualnej w tym gwałtu: https://feminoteka.pl/jak-pomagac-by-nie-krzywdzic-osob-po-doswiadczeniu-przemocy-seksualnej-w-tym-gwaltu-2.

Luka płacowa

Wszystkie dokumenty dotyczące projektu ustawy w sprawie ograniczania różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn są zamieszczone na stronie Kongresu Kobiet: https://www.kongreskobiet.pl/europa-rownych-plac.

PRAWA KOBIET – PRAWA REPRODUKCYJNE

Nazwa koalicji przygotowującej propozycje

Wielka Koalicja za Równością i Wyborem (koalicja działająca przy FEDERZE Fundacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny)

Osoba prezentująca propozycje

Antonina Lewandowska, koordynatorka ds. rzecznictwa krajowego FEDERY

Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Poprawa jakości i dostępności świadczeń z zakresu zdrowia i praw seksualnych i reprodukcyjnych w Polsce, w szczególności: rzetelnej edukacji seksualnej, antykoncepcji, opieki prenatalnej i aborcji.

Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Polska od lat zajmuje ostatnie miejsce w Europejskim Atlasie Antykoncepcyjnym, badaniu mapującym dostępność środków antykoncepcyjnych na całym kontynencie. Sytuacja w Polsce jest gorsza nawet niż w Rosji czy Białorusi.

W naszym kraju obowiązuje także jedno z najbardziej restrykcyjnych praw antyaborcyjnych na świecie. Kobiety mieszkające w Polsce nie mogą liczyć na wsparcie systemu i zmuszone są do decydowania o swoim ciele i życiu w atmosferze strachu i zaszczucia. Pogłębiają się niechęć i wrogość między pacjentkami i osobami pracującymi w ochronie zdrowia. Do tego kobiety deklarują coraz mniejsze zaufanie do lekarzy, obawiając się, że nie usłyszą od nich prawdy o stanie zdrowia płodu – zwłaszcza biorąc pod uwagę, że państwowe systemy refundacji badań prenatalnych są okrojone i trudno dostępne (przede wszystkim w rejonach wiejskich). Co więcej, niektórzy lekarze nie znają lub nie rozumieją prawa antyaborcyjnego, co może prowadzić do tragedii, takich jak śmierć kobiety, której zbyt późno udziela się pomocy.

Z kolei edukacja seksualna w Polsce istnieje jedynie w formie szczątkowej. Nieliczne placówki oświatowe, które decydują się na prowadzenie zajęć, mogą spodziewać się wzmożonych kontroli państwowych (czy to ministerialnych, czy w formie delegacji z okręgowych kuratoriów). Narusza to suwerenność placówek szkolnych oraz sugeruje istnienie „kanonu ideologicznego”, którego każda placówka powinna się trzymać.

Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Proponowane rozwiązania obejmują:

pełną dekryminalizację aborcji oraz jej legalizację i poprawę dostępności,
wprowadzenie systemów refundacji środków antykoncepcyjnych na wzór państw Europy Zachodniej (np. Francji, Anglii),
dofinansowanie systemu ochrony zdrowia, w szczególności placówek znajdujących się poza obszarami dużych miast,
przeprowadzenie nowelizacji podstawy programowej dla edukacji seksualnej (prowadzonej pod nową nazwą, która zastąpi obowiązujące dziś „wychowanie do życia w rodzinie”),
uzupełnienie programu kształcenia kadr medycznych (w szczególności ginekologicznych i położniczych) o aspekty medycyny seksualnej i reprodukcyjnej, socjologię medycyny, oraz edukacją prawną (w zakresie regulujących pracę medyków aktów prawnych).

Przedstawione wyżej punkty stanowią absolutne minimum, o które każdy i każda z nas powinna walczyć, by odzyskać decyzyjność o tym, czy, kiedy i ile chcemy mieć dzieci.

Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Najbardziej aktualną propozycją zmiany legislacji aborcyjnej jest obywatelski projekt ustawy „Legalna Aborcja. Bez kompromisów”, odrzuconej przez Sejm w pierwszym czytaniu w czerwcu 2022 roku. Ustawa przygotowana została przez ekspertki w dziedzinie praw reprodukcyjnych, na co dzień pracujące z osobami potrzebującymi dostępu do aborcji. Zapisy projektu ustawy są drogowskazem, służącym tworzeniu rozwiązań dla nowej, prokobiecej i prorodzinnej Polski.

Raporty oraz dokumenty zawierające rekomendacje dostępne są także na stronie FEDERY Fundacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. Fundacja wraz z działającą przy niej Wielką Koalicją za Równością i Wyborem regularnie zwracają się do organów i instytucji państwowych z postulatami dotyczącymi poprawy ochrony praw człowieka i praw kobiet w Polsce. Listy z dokładnymi propozycjami i sugestiami najlepszych zmian w legislacji są w posiadaniu FEDERY i mogą być w każdej chwili upublicznione.

Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Poza zaangażowaniem w prace nad przygotowaniem wspomnianego wyżej projektu legislacyjnego „Legalna Aborcja. Bez Kompromisów” oraz działań z zakresu rzecznictwa krajowego, WKRW i FEDERA działają na rzecz edukacji społecznej. Organizacje w całej Polsce dystrybuują materiały FEDERY – wśród nich należy wymienić zwłaszcza broszurę o aborcji farmakologicznej, broszurę o antykoncepcji oraz przewodnik po prawach pacjenckich. Przekazywane osobom w każdej części kraju, materiały te pomagają w walce o prawa i w świadomym podejmowaniu decyzji o rodzicielstwie.

FEDERA prowadzi także szkolenia prawne dla lekarzy, by wiedzieli, jakie działania wolno im podejmować, kiedy chcą jak najlepiej pomagać pacjentkom, mimo skrajnie restrykcyjnych przepisów antyaborcyjnych.

Grupa PONTON, projekt FEDERY poświęcony rzetelnej edukacji seksualnej, wraz z innymi organizacjami specjalizującym się na tym polu we WKRW (np. Fundacja Nowoczesnej Edukacji Spunk) od lat prowadzą szkolne warsztaty z edukacji seksualnej. Do tego doliczyć należy ich działalność rzeczniczą, badania (jak opracowywany właśnie przez PONTON nowy raport o stanie edukacji seksualnej w Polsce) i rekomendacje dla Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego – wszystkie te materiały stanowią przekrój dobrych praktyk, zaleceń i gotowych rozwiązań systemowych, ugruntowujących dostęp młodzieży do rzetelnej wiedzy o ludzkiej seksualności.

Załączniki do przygotowanych rozwiązań

Apel do ginekologów i ginekolożek na Światowy Dzień Bezpiecznej Aborcji 2022
Poradnik „Prawa pacjenckie w pytaniach i odpowiedziach”
Raport Wielkiej Koalicji za Równością i Wyborem „Kontrrewolucja kulturowo-religijna. Czy Polsce grozi prawo podporządkowane ideologii chrześcijańskich fundamentalistów?”
Raport „Przemoc instytucjonalna w Polsce. O systemowych naruszeniach praw reprodukcyjnych”
Strona obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej „Legalna Aborcja. Bez Kompromisów”
Raport Grupy PONTON o stanie edukacji seksualnej w Polsce (premiera 1 czerwca)

Prawa ucznia i uczennicy

EDUKACJA – PRAWA UCZNIA I UCZENNICY

Nazwa organizacji przygotowującej propozycje

Stowarzyszenie Umarłych Statutów

Osoba prezentująca propozycje

Łukasz Korzeniowski

1.Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Propozycja polega na przygotowaniu projektu ustawy o prawach ucznia, która ma stać się narzędziem do osiągnięcia celu w postaci poprawy stanu przestrzegania praw uczniów

2. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Prawa uczniów są naruszane, a dotychczasowy model kontroli ich przestrzegania (w ramach nadzoru pedagogicznego) nie sprawdza się. Potrzeba jasnych przepisów dotyczących praw ucznia (co zniwelowałoby konieczność sięgania po skomplikowane narzędzia wykładnicze w celu ustalenie treści tych praw), a także nowego modelu reagowania na te naruszenia. Ustawa o prawach ucznia stara się na te wyzwania odpowiedzieć.

3. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Obecnie trwają końcowe prace dotyczące założeń do ustawy.

4. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Opublikowano książkę Prawa ucznia w Polsce. Raport z badań (Kraków 2023), która pokazuje niedostatki w obszarze przestrzegania praw ucznia. Publikacja ta jest bazą do opracowania założeń do projektu ustawy, a dalej – samego projektu ustawy. Koncepcja ustawy o prawach ucznia została zaprezentowana także podczas Szczytu dla Edukacji, znalazła się wśród 10 rozwiązań przygotowanych przez SOS dla Edukacji na pierwsze 100 dni nowych rządów i była konsultowana w środowisku organizacji zrzeszonych w SOS dla Edukacji.

5. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

Diagnoza problemu: książka Prawa ucznia w Polsce. Raport z badań, red. Ł. Korzeniowski, Kraków 2023

Migracja i integracja

POLITYKA MIGRACYJNA I INTEGRACYJNA

Nazwa koalicji przygotowującej propozycje

Konsorcjum Migracyjne

Osoba prezentująca propozycje

Agnieszka Kosowicz, Fundacja Polskie Forum Migracyjne

Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Przyjęcie polityki migracyjnej państwa (na szczeblu centralnym oraz na poziomie lokalnym).

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Od 2015 roku Polska nie ma nawet założeń do polityki migracyjnej państwa. W świecie, w którym migracje stanowią integralną część rzeczywistości, Polska ani nie prowadzi w tej sprawie wewnętrznej dyskusji, ani nie reaguje systemowo na pojawiające się wyzwania.

Eskalacja konfliktu w Ukrainie, której efektem jest napływ do Polski milionów ludzi potrzebujących ochrony od lutego 2022 roku, unaoczniła wszystkie mankamenty tego stanu rzeczy: braku wizji, zrozumienia zjawiska i narzędzi do skutecznego prowadzenia polityki migracyjnej.

Podejmowane zróżnicowane działania nie stanowią spójnej reakcji na wyzwania, przed jakimi staje Polska. Upolitycznienie debaty publicznej na tematy migracyjne dodatkowo oddala nas od rozwiązywania realnych problemów i rozumienia natury migracji.

Nasza propozycja polega na zbudowaniu polityki opartej na wiedzy, kierującej się wartościami praw człowieka i zmierzającej do budowania w Polsce wspólnoty, która wszystkim mieszkańcom zapewni bezpieczeństwo i dobrostan.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Polska nie posiada obecnie polityki migracyjnej państwa. Proponujemy jej przygotowanie i wdrożenie.

Efektem dobrej polityki migracyjnej jest:

* zwiększone poczucie bezpieczeństwa wszystkich mieszkańców,

* zapewnienie dostępu do ochrony osobom jej potrzebującym, * uregulowanie statusu prawnego i sytuacji osób, które przybywają do Polski z innych krajów,

* włączenie osób przybywających do lokalnych społeczności i praca z tymi społecznościami nad postawami otwartości na inność.

W rezultacie mieszkanki i mieszkańcy Polski odnajdą się w Polsce, w której mniej jest osób wykluczonych i funkcjonujących na marginesie życia społecznego. Wzrośnie poziom bezpieczeństwa i przewidywalności ludzi dla siebie nawzajem.

Dobra polityka migracyjna oznacza rozwój rynku pracy, dobrą jakość edukacji, lepszą politykę społeczną – ponieważ uwzględnia obecność w Polsce migrantów i migrantek, którzy w tych obszarach funkcjonowania państwa są obecni.

Konkretne kroki, jakie proponujemy:

* rozpoczęcie prac nad polityką migracyjną Polski – etap I – diagnoza, okrągły stół rząd–samorząd–NGO–nauka,

* profesjonalizacja instytucji odpowiedzialnych za realizację zadań związanych z migracją (legalizacja pobytu) i integracją – urzędy wojewódzkie, PCPR, OPS, UP – stworzenie warunków do profesjonalizacji kadry urzędników,

*. abolicja – po pandemii COVID-19 i eskalacji wojny potrzebne jest uporządkowanie statusu prawnego osób,

* wzmocnienie narzędzi wsparcia migrantów na rynku pracy i ochrony przed nadużyciami (PIP),

* edukacja – na każdym poziomie konieczna jest edukacja na temat migracji, rewizji wymagają programy nauczania, potrzeba asystentury międzykulturowej, konieczne jest włączenie edukacji o różnorodności do kształcenia kadry urzędniczej, także lekarzy, nauczycieli, samorządowców.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Konsorcjum przygotowało założenia do polityki migracyjnej państwa, które mogą służyć jako zaczyn do dalszych dyskusji.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań – co zostało już zrobione?

Założenia do polityki migracyjnej państwa zostały przygotowane wspólnie przez 9 organizacji członkowskich Konsorcjum.

Następnie skonsultowaliśmy propozycję ze środowiskiem akademickim oraz związkami zawodowymi.

Kolejne zaplanowane konsultacje (z innymi NGO, z organizacjami prowadzonymi przez migrantów, z samorządami) wstrzymała eskalacja wojny w Ukrainie.

6. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

* założenia do ustawy:

http://konsorcjum.org.pl/storage/2023/04/POLITYKA-MIGRACYJNA-1.pdf

* szkic do lokalnych polityk integracyjnych (materiał dla samorządów):

https://konsorcjum.org.pl/szkic-do-lokalnych-polityk-integracyjnych

One pager o działaniach koalicji

Konsorcjum Migracyjne to koalicja 9 organizacji społecznych, działających na rzecz migrantów i uchodźców, wyznających wspólne wartości i połączonych wizją tego, jak powinna wyglądać Polska i Europa, którą współtworzą migranci i migrantki.

Konsorcjum Migracyjne tworzą: Amnesty International, Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Fundacja Nasz Wybór, Stowarzyszenie Nomada, Stowarzyszenie Homo Faber, Migrant Info Point, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Fundacja Polska Gościnność, Fundacja Polskie Forum Migracyjne.

Nasze działania opierają się na:

poszanowaniu godności wszystkich osób,
zapewnieniu ochrony i odpowiedniego wsparcia wszystkim migrantkom i migrantom,
wzmacnianiu poczucia solidarności Polek i Polaków z innymi ludźmi,
budowaniu wspólnoty wszystkich osób mieszkających w Polsce, niezależnie od ich statusu prawnego, narodowości czy innych cech osobistych.

Efekty naszej pracy, które szczególnie polecamy uwadze, to:

* Polityka Migracyjna Polski – główne kierunki i założenia

Propozycja wizji nowoczesnej polityki uwzględniającej zarówno potrzeby wspólnoty, jaką stanowimy, ale też zachowującej wierność podstawowym wartościom gwarantującym poszanowanie praw człowieka wszystkim mieszkańcom kraju.

* Szkic do lokalnych polityk integracyjnych

Zapis wskazówek i propozycji dla samorządów ma służyć własnej pracy nad diagnozą i przygotowaniem lokalnej polityki integracji migrantów. Jak to określa autorka dokumentu, Anna Dąbrowska z Homo Faber: „szkic to punkt wyjścia, nie punkt dojścia”.

* Polska Szkoła Pomagania – raport

Opis doświadczenia dużych, średnich, małych miast w odpowiedzi na kryzys migracyjny 2022 roku. Odpowiedź na przybycie do Polski ponad 4 milionów ludzi w ciągu kilku miesięcy bez wątpienia jest unikalnym doświadczeniem. Staraliśmy się uczciwie opowiedzieć o tym, jak Polska dała sobie z nim radę.

* Akademia Migracyjna

Ogólnopolska platforma dzielenia się wiedzą na temat migracji i integracji, przeznaczona dla samorządów, społeczności, organizacji i podmiotów, dla których jest to nowe zjawisko. W ramach platformy oferujemy zasoby wiedzy online, ale też proponujemy wsparcie bezpośrednie, gdy nasza wiedza może pomóc lokalnym społecznościom w przyjęciu i integracji migrantów i migrantek.

* Forum Migracyjne

W dniach 18–19 maja 2023 odbyło się spotkanie 30 organizacji wspierających migrantów i migrantki w Polsce, co posłużyło uporządkowaniu wzajemnej wiedzy o zasobach i wyzwaniach środowiska, a także przemyśleniu skutecznych sposobów na dalszą wymianę wiedzy i współpracę.

Więcej o Konsorcjum Migracyjnym

Media publiczne

Media publiczne w szerokim kontekście zmian w zakresie instytucji demokratycznego państwa, technologii i konsumpcji mediów, wolności słowa i swobody wypowiedzi

Nazwa koalicji lub organizacji przygotowującej propozycje

Zespół ekspertów: Jan Dworak, prof. Stanisław Jędrzejewski, mec. Karol Kościński, prof. Tadeusz Kowalski, Jacek Weksler

Organizacje uczestniczące w koalicji/ grupie organizacji przygotowującej propozycje

Wiele osób reprezentujących organizacje i środowiska profesjonalne z zakresu mediów, kultury, ekonomii i prawa, m.in. prof. Adam Bodnar, Marek Hołyński, Jerzy Kapuściński, Michał Komar, amb. Andrzej Krawczyk, Krzysztof Luft, Wojciech Majcherek, amb. R.M. Nowakowski Dorota Nygren, Lech Parell, prof. Ryszard Piotrowski prof. Andrzej Rzepliński, Adam Rudawski, amb. Katarzyna Skórzyńska, Ludwik Sobolewski

Osoba prezentująca propozycje

Jan Dworak

Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Nakreślenie nowego modelu mediów publicznych, co jest punktem wyjścia do stworzenia założeń odrębnej ustawy „Nowe media publiczne – media obywatelskie”.

Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Media publiczne zostały zdewastowane przez ostatnie osiem lat rządów Zjednoczonej Prawicy. Przywrócenie mediom publicznym zaufania publicznego wymaga wbudowania chroniących je „bezpieczników” prawnych, a także zmianę paradygmatu ich funkcjonowania w nowej rzeczywistości cyfrowej.

Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Zmiana polega na rozproszeniu i usieciowieniu instytucji i takiej strukturze i procedurach, w których politycy zostaną pozbawieni możliwości bezpośredniego wpływu na obsadę personalną kierownictwa mediów i ich działalność programową.

Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Istnieje opis generalnych kierunków zmian, a w węzłowych kwestiach – takich jak struktura, finansowanie, wybór władz, niezależność dziennikarska i redakcyjna, zadania programowe, budowa portalu mediów publicznych – sformułowano merytoryczne rekomendacje. Pozwala to obecnie zredagować założenia ustawy, co jest celem zespołu.

Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Zarysowany model mediów publicznych w formie prezentacji przedstawiany był publicznie, m.in. w Towarzystwie Dziennikarskim, na Forum Długiego Stołu, w trakcie debat programowych organizowanych przez wspólnie Instytut Spraw Publicznych i pięć innych fundacji, podczas poświęconej mediom publicznym konferencji wyższych uczelni w Poznaniu. Projekt był kilkakrotnie konsultowany z upoważnionymi przedstawicielami parlamentarnych ugrupowań demokratycznych: Koalicji Obywatelskiej, PSL, Polski 2050 i Lewicy. Na zaproszenie senackiej Komisji Kultury Środków Przekazu przedstawiony został podczas publicznego wysłuchania w Senacie, gdzie został przychylnie przyjęty.

Media obywatelskie. Kierunki przebudowy mediów publicznych

Kultura

Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej

Osoba prezentująca propozycje

dr Katarzyna Górna / członkini zarządu OFSW

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Propozycje zmian dot. projektu ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego z dnia 3 maja 2021r.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Artystki i Artyści nie są postrzegani jako grupa zawodowa. Przygotowany przez OFSW w 2012 strajk w znacznym stopniu przyczynił się do nagłośnienia tragicznej sytuacji bytowej polskich twórców i twórczyń, z których większość jest po prostu biedna (ponad połowa z nich zarabia mniej niż płaca minimalna), oraz funkcjonuje poza systemem opieki zdrowotnej i emerytalnej, z nieuregulowanym od trzydziestu lat statusem zawodowym.

OFSW uważa za wprowadzenie w życie rozwiązań regulujących sytuację socjalna artystek i artystów, w tym celu niezbędne przyjęcie ustawy dotyczące wprowadzenia artystek i artystów do systemu ubezpieczeń społecznych.

W maju 2021 roku, ministerstwo opublikowało projekt ustawy o uprawnieniach zawodowych artysty, OFSW mimo że zostało wykluczone z prac nad tym projektem wspiera inicjatywę ustawodawczą, jednakże wskazuje na liczne zagrożenia i nieścisłości w przygotowanym projekcie.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Proponowane konkretne zmiany do projektu Ustawy

Polska Izba Artystek i Artystów – Postulujemy zmianę nazwy proponowanej w proj. Ustawy instytucji z „Polska Izba Artystów” na „Polska Izba Artystek i Artystów”, utworzenie obok „Karty Artysty Zawodowego”, „Karty Artystki Zawodowej” oraz wprowadzenie feminatywów przy nazwach zawodów.
Gwarancja parytetu płci w Radzie i wśród dyrekcji Izby. Artystki stanowią ponad połowę osób pracujących w zawodach twórczych. W związku z tym, parytet płci powinien być zagwarantowany przy ustalaniu składu Rady Izby oraz jej dyrekcji: dla przykładu, poprzez wprowadzenie rotacyjnej dyrekcji, w której Izba jest wymiennie zarządzana przez dwie osoby, które w okresie dwuletnim wymieniają się funkcjami Dyrektorki i Dyrektora oraz jej/jego zastępczyni lub zastępcy.
Gwarancje wolności ekspresji artystycznej. Postulujemy wpisanie w ustrój Izby – a nie wyłącznie w preambułę Ustawy – konieczności zagwarantowania dostępu do systemu ubezpieczeń artystycznych wszystkim osobom zajmującym się zawodowo sztuką, niezależnie od ich przekonań politycznych, subiektywnej oceny jakości ich twórczości czy rodzaju wykonywanej twórczości. Nieprzestrzeganie tej zasady może wiązać się z odwołaniem Dyrektora oraz Rady Izby.
Podkreślenie socjalnego wymiaru Izby. Proponujemy zdefiniowanie funkcji Izby jako wyłącznie socjalnej wraz z gwarancją wpisaną w jej ustrój, która dotyczyłaby wyłączenia z jej kompetencji poza-socjalnego wsparcia finansowego artystek i artystów, tj. niemożności przyznawania przez Izbę stypendiów, grantów, konkursów czy innych aktywności związanych z oceną jakości artystycznej bądź merytorycznej działalności środowiska twórczego. Jednocześnie funkcja socjalna nie wyklucza możliwości prowadzenia badań monitorujących sytuację bytową artystek i artystów oraz społecznego kontekstu działalności artystycznej.
Zabezpieczenie przed wykluczeniem osób nieposiadających Karty Artysty Zawodowego/ Karty Artystki Zawodowej. W Ustawie powinno być wyraźnie zapisane, że „uprawnienia” posiadaczek i posiadaczy Karty nie mogą prowadzić do ograniczenia dostępu do uprawiania zawodu osobom, które karty nie posiadają. W związku z tym, sam fakt posiadania Karty nie powinien wiązać się z żadnymi przywilejami w dostępie do stypendiów, pracowni, warsztatu pracy czy przestrzeni ekspozycyjnych.
Demokratyzacja Rady Izby. Mając na uwadze troskę o demokratyzację składu Rady Izby i zagwarantowanie jej niezależności od czynników politycznych teraz i w przyszłości, wnioskujemy o zmniejszenie liczby osób członkowskich Rady Izby wybieranych przez Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu z 5 osób do 2. Proponujemy wprowadzenie zasady, wedle której jedna organizacja może nominować maksymalnie jedną osobę kandydującą do Rady Izby, jak i wpisanie w parytetu płci w składzie Rady Izby oraz wśród Dyrekcji Izby. Postulujemy, aby wybór składu Rady Izby odbywał się w powszechnym głosowaniu wszystkich organizacji reprezentatywnych – bez względu na ich wielkość i liczebność. Projekt Ustawy w obecnym brzmieniu zakłada demokratyczny wybór zaledwie 7 osób na 21 w składzie Rady. Powyższa refleksja skutkuje propozycją wykreślenia Art. 8. p. 1 1) oraz zmianą w Art. 8. p. 1. o następującym brzmieniu: „14 wybieranych jest w głosowaniu przez przedstawicieli wszystkich organizacji reprezentatywnych”.
Ograniczenie arbitralnych kontroli. Rada Izby wedle projektu Ustawy ma posiadać bardzo rozwinięte zdolności kontrolowania organizacji reprezentatywnych, co może prowadzić do utrudnienia ich działalności za pomocą nieuzasadnionych i uporczywych kontroli. Proponujemy ścisłe określenie przypadków, w których kontrola może zostać przeprowadzona oraz procedur, które ograniczą arbitralność Rady. Każda kontrola powinna być przeprowadzana jedynie w przypadkach uzasadnionych podejrzeń, że dana organizacja nie stosuje się do zapisów Ustawy, takich jak: nieprzyznawanie statusu osobom uprawnionym, przyznawanie statusu osobom nie zajmującym się profesjonalnie twórczością czy też niewywiązywanie się ze zobowiązania do terminowego rozpatrywania spraw. Kontrola powinna być poprzedzona pisemnym wezwaniem do wyjaśnienia wątpliwości, na które organizacja może odpowiedzieć w terminie 30 dni. Rada może następnie wezwać organizację do działań naprawczych oraz pisemnego przedstawienia raportu z tych działań w terminie 30 dni. Dopiero niewywiązanie się z tych obowiązków powinno skutkować kontrolą – tak jak jest to opisane w projekcie Ustawy.
Ograniczenie przywileju dużych organizacji branżowych. Nasze szczególne zaniepokojenie wzbudza nieuzasadnione uprzywilejowanie organizacji najliczniejszych oraz arbitralność definiowania progu liczebności, która jest ustalana odgórną decyzją ministra (poprzez rozporządzenie). Brak jest jakichkolwiek merytorycznych przesłanek do ustalenia tej liczby w wysokości 5000 osób – zwłaszcza mając na uwadze fakt, że szacowany rozmiar niektórych środowisk (dla przykładu teatru, filmu, literatury czy twórczości ludowej) jest mniejszy niż wzmiankowane 5000 osób. Proponowane w projekcie Ustawy uprzywilejowanie najliczniejszych organizacji kosztem organizacji mniejszych, których rozmiar wynika ze specyfiki środowiskowej uważamy za działanie niesprawiedliwe i działające na szkodę zarówno poszczególnych zawodów, jak i całego środowiska twórczego. Odgórne ustalanie liczebności w obecnym kształcie projektu Ustawy wydaje się być korzystne wyłącznie dla dużych Organizacji Zbiorowego Zarządzania, które z racji na zaistniały konflikt interesów z Polską Izbą Artystek i Artystów nie powinny mieć dostępu do zarządzania Izbą. Wspomniany konflikt zasadza się na ustaleniach podziału opłaty reprograficznej – jak dowiodły tego konsultacje ws. obecnie procedowanej ustawy, duże OZZ dążą do zwiększenia swojego udziału w środkach pochodzących z tej opłaty. Jest to działanie na szkodę Izby, której zadaniem jest reprezentowanie wszystkich twórczyń i twórców, w tym osób mniej zamożnych, których jest zdecydowana większość (wedle raportu “Policzone i policzeni” wśród artystów i artystek jedynie 6,85% to osoby zamożne).
Wspieranie artystycznej samoorganizacji. System w ramach projektu Ustawy powinien uwzględniać zachęty ku samoorganizacji artystycznej – także w postaci darmowej pomocy prawnej dla podmiotów chcących się stowarzyszyć oraz mikrograntów celowych, które ułatwiałyby wynajem siedziby oraz pokrycie kosztów księgowości. Za szczególnie szkodliwy uznajemy zapis – „Organizacja może wystąpić z wnioskiem nie wcześniej niż po 2 latach od uzyskania wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego”. Oznacza on de facto utratę możliwości wejścia do systemu potencjalnym nowym organizacjom chcącym reprezentować m.in. zawody dotąd niezrzeszone, co działa na szkodę interesu tych środowisk, jak i powoduje umacnianie organizacji większych i starszych. Postulujemy wykreślenie tego punktu bądź radykalne skrócenie czasu do sześciu miesięcy, po którym organizacja może składać wniosek do Izby. Prócz tej kwestii, uszczegółowione powinny zostać inne zasady wchodzenia do systemu nowych podmiotów zrzeszających – obecne w projekcie Ustawy zapisy są niewystarczające, także ze względu na to, że opierać mają się na podstawie deklaracji artystek i artystów, które mają do dyspozycji pulę już zalegalizowanych organizacji.
Wprowadzenie elementów partycypacji. Postulujemy wprowadzenie partycypacji przy ustalaniu listy czynności charakterystycznych dla danych zawodów. Czynności wskazujące na zawodowy charakter określonych działań powinny być ściśle konsultowane z organizacjami reprezentatywnymi dla danych zawodów (Rada Izby nie jest reprezentatywna dla wszystkich zawodów, których jest o wiele więcej niż osób w radzie). Zasady oparte na partycypacji powinny być także wprowadzone przy ustalaniu listy zawodów artystycznych wraz z procedurami dotyczącymi tego, jak osoby zajmujące się twórczością w zawodach do tej pory nieujętych w rozporządzeniu mogą doprowadzić do wpisania swoich zawodów na listę zawodów artystycznych. Obecnie wedle zapisów Ustawy, ta kwestia ma być ustalane odgórnie przez ministra w osobnym rozporządzeniu.
Przejrzystość ustalania listy organizacji reprezentatywnych. Zgodnie z powszechną regułą prawną mówiącą o tym, że prawo nie działa wstecz, również reprezentatywność organizacji nigdy nie powinna być ustalana wstecz, wbrew zapisowi widniejącemu w obecnym projekcie Ustawy. Postulujemy, aby reprezentatywność organizacji była określana perspektywicznie – na okres roku, na podstawie statystyk reprezentatywności za rok przeszły. Uszczegółowieniu powinny ulec także zasady wchodzenia do systemu nowych organizacji, ponieważ w świetle projektu Ustawy reprezentatywność ustalana ma być na podstawie deklaracji artystek i artystów , mających do dyspozycji jedynie organizacje już reprezentatywne. Postulujemy, aby zostały ustalone granice reprezentatywności za dany rok dla poszczególnych zawodów. Reprezentatywność danej organizacji powinna być ustalana przez Izbę warunkowo na podstawie deklaracji o spodziewanej liczbie artystek i artystów , które dana organizacja będzie reprezentować i zostanie potwierdzona w terminie 3 miesięcy na podstawie faktycznych deklaracji.
Wsparcie dla artystek i artystów opiekujących się dziećmi. Postulujemy wprowadzenie ułatwień przy przechodzeniu na urlopy rodzicielskie artystek i artystów. Powinno być to umożliwione od razu po wejściu do systemu w pełnym wymiarze zasiłku. Ten postulat jest szczególnie istotny w pierwszym roku funkcjonowania nowego systemu i znacząco ułatwi decyzję osobom, które do tej pory nie miały takiej możliwości. Postulujemy również wprowadzenie systemu stypendialnego dla artystek i artystów zajmujących się opieką nad dziećmi, w tym: specjalnych zasiłków dla osób chcących wrócić do zawodu artystycznego po okresie opieki nad dziećmi. Nadto postulujemy podjęcie działań mających na celu zapewnienie wsparcia w opiece nad dziećmi dla osób zajmujących się zawodowo sztuką (poprzez m.in. budowę oraz prowadzenie żłobków i przedszkoli we współpracy z samorządami terytorialnymi i wyższymi szkołami artystycznymi).
Kwestie emerytalne. Z całą mocą żądamy podjęcia radykalnych kroków mających na celu przeciwdziałanie nędzy artystek i artystów, które przez ostatnie 30 lat często pracowały poza systemem ubezpieczeń społecznych i emerytalnych. Ten problem wymaga działań systemowych w ramach sprawiedliwego państwa i współżycia, takich jak możliwość wstecznego uregulowania opłat do systemu ubezpieczeń emerytalnych na zasadach określanych przez status artystek i artystów, stworzenie systemu minimalnych emerytur branżowych opłacanych z Funduszu wsparcia, a docelowo systemu emerytur obywatelskich.
Określenie zasad panujących w okresie przejściowym. Pragniemy zwrócić uwagę, że w projekcie Ustawy obecnie nie ma żadnych reguł określających zasady obowiązujące w okresie przejściowym. Jest to szczególnie istotne dlatego, że system jest zbudowany na zasadzie samozwrotnej legitymizacji – Dyrektor wybierany jest przez Radę, która wybierana jest przez organizacje reprezentatywne, których to reprezentatywność jest ustalana przez Dyrektora Izby.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

W ostatnich latach powstał projekt stworzony przez obecne Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. OFSW początkowo brało czynny i znaczący udział w pracach jednakże zostało arbitralnie wykluczone z ostatniej fazy prac nad projektem. Do powstałej Ustawy opracowaliśmy szczegółowe propozycje zmian, które by tę Ustawę uczyniły bardziej sprawiedliwą i wykluczyły z niej punkty zagrażające wolności twórczej.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Nad projektem Ustawy OFSW pracuje od 2012. W 2012 zorganizowało strajk Artystów i Artystek „dzień bez sztuki”, który zainicjował pracę nad projektem zmian ustawodawczych dot. włączenia artystek i artystów do systemu zabezpieczeń socjalnych. Pracowaliśmy początkowo z Ministerstwem pracy przy rządach PO (udało nam się przeforsować kilka zmian w sposobie rozliczania z ZUS, jednak nie powstał projekt ustawy). W kolejnych latach zostaliśmy zaproszeni do prac przy obecnych władzach, jednakże z prac nad projektem zostaliśmy wykluczeni ze względu na różnice zdań dot. zapisów ustawy.

KULTURA – MUZEA

Nazwa grupy przygotowującej propozycje

Zespół do spraw reformy muzeów, afiliowany przy Komitecie Narodowym ICOM Polska

Osoba prezentująca propozycje

dr Piotr Rypson, Przewodniczący Stowarzyszenia ICOM Polska

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Zmiany w ustawie o muzeach i ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Rządy Zjednoczonej Prawicy dokonały znaczących, wielomiliardowych inwestycji w budowę muzeów, instytucji pamięci oraz ich modernizację. Prace nad nowymi instytucjami trwają. Należy to docenić, gdyż to największa inwestycja państwa polskiego w tę dziedzinę kultury. Jednocześnie władze całkowicie zinstrumentalizowały tę sferę, wpływając na obsadę stanowisk dyrektorskich, likwidując nieliczne rady powiernicze przy instytucjach, a także faworyzując preferowaną przez siebie tematykę i wspierając ją przy pomocy znaczących transferów budżetowych. W efekcie otrzymaliśmy ogromny aparat kształtujący pożądaną przez władzę narrację historyczną, w pełni podporządkowany woluntaryzmowi rządzącej ekipy. Dodatkowym efektem, z którym będzie musiała się zmagać kolejna ekipa rządowa, będzie skokowy wzrost kosztów utrzymania nowych instytucji i ich programów.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Przygotowaliśmy zmiany kilkunastu artykułów w ustawie o muzeach i w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Postulowane zmiany dotyczą trzech głównych kwestii:

* wyłaniania dyrekcji w wyniku konkursu (wraz ze szczegółowo zdefiniowaną reprezentacją zawodową i społeczną w komisjach konkursowych),

* wprowadzenia rad powierniczych jako trwałego elementu struktury zarządzającej instytucją muzealną, na które organizator ceduje szereg swoich kompetencji),

* modyfikacji zasad finansowania adekwatnych do zadań danej instytucji oraz do przyjętego w konkursie programu merytoryczno-organizacyjnego.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Zostały opracowane konkretne poprawki do szeregu ustępów w wymienionych ustawach; nie mają one jeszcze formy ostatecznej i są obecnie konsultowane w środowisku muzealników.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Nasze środowisko odbyło szereg spotkań roboczych, bazując po części na wcześniej prowadzonych pracach w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, później zarzuconych. Do współpracy zaprosiliśmy jedną z renomowanych kancelarii prawnych, która opracowała spójny pakiet zmian w ustawach. Propozycje rozwiązań zostały zaprezentowane publicznie po raz pierwszy podczas Forum Przyszłości Kultury 27–28 maja 2023.

Roboczy projekt zmian w ustawie o muzeach oraz ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej – przygotowany przez zespół roboczy powołany przy ICOM Polska

Samorządność

SAMORZĄD TERYTORIALNY

Nazwa organizacji przygotowującej propozycje

Fundacja im. Stefana Batorego (Zespół Ekspertów Samorządowych)

Osoba prezentująca propozycje

Adam Gendźwiłł

Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Naprawa relacji centrum–samorząd, reforma ustroju samorządu terytorialnego.

Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Relacje między rządem a samorządami różnych szczebli w Polsce pozostawiają wiele do życzenia. W ostatnich latach systematycznie słabła autonomia lokalna, powiększała się zależność samorządów od władz centralnych. Dokumentuje to choćby opracowany ostatnio przez ekspertów Fundacji Batorego Indeks Samorządności. Stopniowo psuje się system finansowania samorządów, bo w coraz większym stopniu bazuje na transferach z budżetu centralnego (wiele z nich ma charakter uznaniowy), rośnie wielkość tzw. luki oświatowej w budżetach gmin i powiatów. Słabsza kondycja budżetowa wielu samorządów blokuje lokalny rozwój. Niezależnie od tendencji centralistycznych, jakie nasiliły się w ostatnich latach, samorządy terytorialne w Polsce stają przed wieloma nowymi wyzwaniami, związanymi m.in. z migracjami, zmianą klimatu, transformacją energetyczną czy deficytem mieszkań.

Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Propozycje skupiają się w pierwszej kolejności na doraźnych zmianach odwracających niekorzystną tendencję do stopniowej centralizacji ustroju, finansów publicznych i systemu podstawowych usług publicznych. Wskazujemy również pożądane kierunki zmian długofalowych, bardziej złożonych, zmierzających do budowy bardziej autonomicznych i sprawniejszych samorządów lokalnych i regionalnych w Polsce. Mają one służyć również wzmocnieniu sektora komunalnego jako ważnego partnera do rozwiązywania problemów, zwłaszcza takich, wobec których scentralizowany sektor publiczny i zderegulowany rynek pozostają bezradne. Jako strategiczne sektory, gdzie powinno wzrosnąć znaczenie samorządów, wskazujemy mieszkalnictwo, służbę zdrowia i rozproszoną energetykę służącą transformacji energetycznej.
Proponowane zmiany ustawowe dotyczą m.in.

* zmiany modelu nadzoru wojewodów nad samorządami,

* wzmocnienia reprezentacji samorządów w procesie stanowienia prawa (zarówno poprzez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego, jak i dzięki tzw. poselskiej ścieżce legislacyjnej),

* zwiększenia wpływu samorządów na wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i regionalne zarządy gospodarki wodnej,

* regulacji procesu powstawania i rozwoju związków metropolitalnych,

* zwiększenia stabilności budżetów jednostek samorządowych poprzez wzrost udziałów jednostek samorządu terytorialnego w podatkach dochodowych i reformę tzw. systemu wyrównawczego,

* odwrócenia tendencji finansowania samorządów uznaniowymi programami dotacyjnymi, w zamian – zwiększenia udziału dochodów własnych samorządów (w tym poprzez reformę podatku od nieruchomości).

Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Opracowano założenia do ustaw, ogólny opis kierunków zmian.

Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Sformułowano postulaty dotyczące niezbędnych reform, zebrane z istniejących w publicznym obiegu opracowań, a także w wyniku spotkań z samorządowcami i ekspertami. Trwają konsultacje bardziej konkretnych rozwiązań.

Załączniki do przygotowanych rozwiązań
1. diagnoza problemu:

Indeks Samorządności. 2023

Społeczeństwo obywatelskie

Społeczeństwo obywatelskie. Prawo organizacji pozarządowych. Propozycje uproszczeń dla III sektora na wybory parlamentarne 2023 roku.

Nazwa koalicji przygotowującej propozycje
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych

Organizacje uczestniczące w koalicji przygotowującej propozycje

Organizacje członkowskie OFOP

Osoby prezentujące propozycje

Karolina Dreszer-Smalec, Weronika Czyżewska-Waglowska, Piotr Frączak, Rafał Kowalski

Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Propozycje dotyczą poprawy warunków formalno-prawnych dla działania organizacji pozarządowych w Polsce, w tym: podniesienia jakości dialogu obywatelskiego, ułatwienia działania organizacji pozarządowych i ich finansowania oraz uproszczenia spoczywających na nich obowiązków administracyjno-podatkowych.

Więcej: https://ofop.eu/wp-content/uploads/2023/04/Wybory-2023-firmowka.docx.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Formalności są jedną z głównych barier dla zaangażowania społecznego. Niestety, bariery te zamiast maleć, rosną z roku na rok, na co wskazuje raport Kondycja organizacji pozarządowych 2018 przygotowany przez Stowarzyszenie Klon/Jawor, zgodnie z którym biurokracja administracji publicznej jest problemem utrudniającym działalność 59% organizacji (oznacza to wzrost o 3% w stosunku do 2015 r.). Na niedoskonałość przepisów regulujących działania organizacji wskazuje 35% organizacji (co oznacza wzrost o 4% w stosunku do 2015 r.). Stan ten skutkuje spadkiem liczby członków i członkiń organizacji pozarządowych oraz znużeniem i wypaleniem ich liderów i liderek, przytłoczonych ilością obowiązków – taki fakt sygnalizuje prawie połowa z nich.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?
W ramach naszej propozycji postulujemy m.in. następujące zmiany w prawie dotyczącym organizacji pozarządowych w Polsce:
* podniesienie jakości dialogu obywatelskiego,
* reformę finansowania aktywności obywatelskiej,
* reformę i uproszczenie systemu zlecania realizacji zadań publicznych,
* reformę sposobu przekazywania dotacji, w tym oceny wniosków,
* zwiększenie dostępności innych źródeł finansowania,
* stworzenie systemu ulg podatkowych,
* zwiększenie bezpieczeństwa podatkowego i ograniczenie obowiązków rachunkowo-sprawozdawczych,
* uproszczenie procedury rejestracji i późniejszej zmiany danych stowarzyszeń oraz innych typów organizacji,
* uproszczenie procedury likwidacji organizacji pozarządowych.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Propozycje mają następujące formy:

* ogólny opis kierunków zmian: „Propozycje uproszczeń dla III sektora na wybory parlamentarne 2023 roku”, https://ofop.eu/wp-content/uploads/2024/04/Propozycje-rozwiazan-OFOP-dla-III-sektora.pdf

* Manifestu o dobrym prawie dla fundacji, i szerzej organizacji społecznych: https://forumdarczyncow.pl/uploads/media/64886c6564f5e-manifest-dobre-prawo-dla-fundacji.pdf

* Rekomendacje: https://forumdarczyncow.pl/uploads/media/64886c6540ab8-rekomendacje-kierunkow-rozwoju-regulacji-prawnych-dotyczacych-fundacji-dobre-prawo-dla-fundacji.pdf

* merytoryczne uszczegółowienie wielu z opisanych ogólnych kierunków zmian:
https://proste.ngo/tezy,

* część propozycji znajduje się obecnie w procesach rzeczniczych; najbardziej zaawansowane są prace legislacyjne (projekt ustawy i zapowiedź projektu ustawy) dot. procesu zw. z CIT oraz wzorcem statut stowarzyszenia,

* trwają też rozbudowane prace nad reformą ustawy o pożytku.
Więcej: https://proste.ngo/rzecznictwo.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?
„Propozycje uproszczeń dla III sektora na wybory parlamentarne 2023 roku”
Materiał stanowiący podstawę merytoryczną do propozycji zbierany był w ramach Tez prosteNGO (https://proste.ngo/tezy), opracowywany przez Zespół OFOP „Proste prawo dla NGO” (https://proste.ngo/zespol-prostengo), konsultowany i prezentowany w trakcie kilkudziesięciu webinariów i spotkań organizowanych w latach 2020–2023, m.in. w ramach projektu „Dobre prawo dla organizacji społecznych – myśl centralnie, działaj lokalnie”.

Obecną formę tekst przyjął po konsultacjach z organizacjami członkowskimi OFOP w pierwszym kwartale 2023 roku. Propozycje były też prezentowane i odbyła się nad nimi debata w portalu ngo.pl (zebrano 8 wypowiedzi), oraz

Propozycje w II kwartale 2023 roku zostały również wysłane do partii politycznych.

6. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

Ustawa w celu likwidowania zbędnych barier administracyjnych i prawnych w działalności społecznej

Założenia do nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

„Propozycje uproszczeń dla III sektora na wybory parlamentarne 2023 roku”

Nazwa koalicji lub organizacji przygotowującej propozycje: Forum Darczyńców w Polsce

Inicjatorem i realizatorem działań związanych z powstaniem Manifestu i Rekomendacji dotyczących dobrego prawa dla fundacji, i szerzej dla organizacji społecznych, jest Forum Darczyńców w Polsce. Te dokumenty są owocem cyklu 10 seminariów i warsztatów, podczas których wspólnie zastanawialiśmy się, jakich regulacji prawnych potrzebujemy, aby organizacje społeczne i filantropia mogły rozwijać się w Polsce. Praca nad nimi trwała dwa lata i zaangażowało się w nią 250 osób z całej Polski. Dodatkowo, postulaty zawarte w Manifeście i Rekomendacjach zostały dodatkowo skonsultowane oraz potwierdzone w badaniu ilościowym i jakościowym przeprowadzonym przez Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Obszar tematyczny: społeczeństwo obywatelskie

Osoba prezentująca propozycje: Julia Kluczyńska, Magdalena Pękacka

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań:

Zwiększenia bezpieczeństwa prawnego, podatkowego i finansowego fundacji i stowarzyszeń, aby obywatele/ki chcieli angażować się w sprawy publiczne i działać dla dobra wspólnego.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania.

Prawo powinno ułatwiać obywatelom i obywatelkom angażowanie się w działania na rzecz dobra wspólnego, a nie je komplikować lub wręcz do nich zniechęcać.

Fundacje i stowarzyszenia stanowią azyl, w którym obywatele/lki mogą działać na rzecz spraw lub wartości, które są im bliskie. Niestety biurokracja, niejasne przepisy oraz atmosfera nieufności państwa wobec obywateli sprawia, że przestrzeń do działania fundacji i stowarzyszeń jest coraz węższa.

Prawo dotyczące fundacji i stowarzyszeń jest niejasne, często się zmienia i nie odpowiada specyfice ani potrzebom tych podmiotów. Powoduje to, że w działalności społecznej jest za dużo ryzyk prawnych i podatkowych, a sprawy administracyjne organizacji wymagają zbyt wysokich nakładów – czasu, kosztów oraz stresu zaangażowanych osób.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Manifest i Rekomendacje opracowane przez Forum Darczyńców to drogowskaz dla polityków, co należy zmienić, aby fundacje i stowarzyszenia mogły rozwijać się w stabilnym i bezpiecznym otoczeniu prawnym i aby w ten sposób każdy z nas mógł łatwo angażować się w sprawy publiczne i działać dla dobra wspólnego.

Manifest i rekomendacje to dwa osobne, ale powiązane ze sobą dokumenty. Manifest to wersja „dla zajętych” i zawiera trzy główne postulaty. Dopominamy się o:

realny dialog obywatelski, w którym głos organizacji w sprawach publicznych będzie wysłuchany i uwzględniony,
zniesienie utrudnień biurokratycznych i tworzenie prawa opierającego się na zaufaniu do obywateli,
finansowanie działań społecznych i wspieranie filantropii.

Natomiast rekomendacje mają wymiar praktyczny i pokazują pożądany kierunek zmian w tematyce takiej jak: nadzór nad działalnością organizacji, zakres sprawozdań i finansowanie działalności organizacji.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań

Manifest i Rekomendacje opracowane przez Forum Darczyńców zawierają opis kierunków pożądanych zmian prawnych.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań – co zostało już zrobione

Podczas seminarium, które zorganizowaliśmy 13 września odbyła się debata z politykami/czkami Koalicji Obywatelskiej, Lewicy i Trzeciej Drogi, którzy potwierdzili, że przepisy dotyczące fundacji i stowarzyszeń wymagają zmian w kierunku, jaki proponujemy, czyli uproszczenia przepisów oraz zapewnienia większego bezpieczeństwa prawnego organizacjom społecznym. Obecni politycy/czki potwierdzili gotowość podpisania przez ich partie deklaracji dotyczącej konkretnych działań.

Jednocześnie cieszy nas, że Koalicja Obywatelska uwzględniła już niektóre nasze postulaty w swojej wizji „100 Konkretów na 100 dni” (punkty 94 i 95 dotyczące przekazywania środków publicznych i zachęt do filantropii). Czekamy na konkrety od pozostałych partii.

Prawa osób LGBTQIA+

Obszar tematyczny: PRAWA OSÓB LGBT+

Czego dotyczą propozycje rozwiązań (np. naprawa TK, naprawa SN, przyjęcie polityki migracyjnej, zmiany w ustawach oświatowych):

Propozycje rozwiązań dotyczą poprawy ochrony prawnej osób LGBT+ żyjących w Polsce, w tym zagadnień dotyczących życia rodzinnego, uzgodnienia płci, bezpieczeństwa, równego traktowania, zdrowia i edukacji. Razem zostały zebrane w formie Deklaracji Kongresu LGBT+: https://mnw.org.pl/kongreslgbt/

(opcjonalnie) Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania.

W tym roku Polska znalazła się po raz czwarty z rzędu na ostatnim miejscu w Unii Europejskiej pod względem ochrony prawnej osób LGBT+ w najważniejszym ogólnoeuropejskim Tęczowym Rankingu ILGA-Europe. Osobom LGBT+ w naszym kraju brak podstawowych praw, politycy najwyższej rangi aktywnie atakują i nakręcają nagonkę na osoby LGBT+, Prokurator Generalny ingeruje w sprawy sądowe dot. osób LGBT+, a kilkadziesiąt lokalnych samorządów nadal utrzymuje w mocy tzw. uchwały anty-LGBT lub dyskryminujące Samorządowe Karty Praw Rodzin. Rząd nie implementuje wyroków. Wg badań organizacji pozarządowych, połowa społeczności LGBT+ ma poważne symptomy depresji, a ponad ¾ młodzieży szkolnej LGBT+ miewa myśli samobójcze. Potrzebujemy natychmiastowej poprawy obecnej sytuacji życiowej i wdrożenia podstawowych standardów ochrony prawnej.

Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia? Co z tego będą mieli obywatelki i obywatele?

Formalizacja związków osób tej samej płci: wprowadzenie związków partnerskich i ślubów cywilnych (równości małżeńskiej) dla par osób tej samej płci wraz z adopcją. Formalizacja związku umożliwia przejście procedury uzgodnienie płci bez wymogu rozwodu lub rozwiązania związku partnerskiego. Możliwe jest oznaczenie rodzicielstwa poprzez wskazanie w akcie urodzenia dziecka jako rodziców dwóch osób tej samej płci, a sytuacja prawna dzieci z tęczowych rodzin jest zabezpieczona.
Procedura uzgodnienia płci dla osób transpłciowych oparta o zasadę samostanowienia.
Nowelizacja Kodeksu Karnego: w Kodeksie istnieje definicja przestępstwa z nienawiści ujmująca osoby LGBT+, a przestępstwa z nienawiści, w tym przestępstwa popełnione ze względu na orientację seksualną, tożsamość płciową, ekspresję płciową lub cechy płciowe, są ścigane z urzędu.
Ochrona prawna przed dyskryminacją obowiązuje w obszarach ujętych w ustawie o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania, w tym w usługach, zabezpieczeniu społecznym, oświacie.
Wprowadzenie standardów zdrowotnych dla osób LGBT+: zakaz tzw. praktyk konwersyjnych, wypracowanie standardu organizacyjnego opieki zdrowotnej osób interpłciowych i transpłciowych, oraz ujęcie dyskryminacji ze względu na orientację seksualną, tożsamość płciową, ekspresję płciową i cechy płciowe, wśród naruszeń praw pacjenta (w rozumieniu ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta)
Nowelizacja podstawy programowej w zakresie równego traktowania i niedyskryminacji osób LGBT+, z obowiązkiem przeciwdziałania dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami dla szkół i placówek edukacyjnych oraz zapewnieniem bezpiecznego funkcjonowania dla transpłciowych uczniów i uczennic zgodnie z ich tożsamością płciową i posługiwaniem się wybranym imieniem.

Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań (projekt ustawy, założeń do ustawy, projekt rozwiązań prawnych, ogólny opis kierunków zmian, inne):

Prawie wszystkie proponowane rozwiązania posiadają odpowiednie, dedykowane projekty ustaw, stanowiące podstawy do dalszych prac, a dostępne zbiorczo pod linkiem: https://mnw.org.pl/kongreslgbt/.

Opis prowadzonych do tej pory działań – co zostało już zrobione (np. przygotowanie propozycji, skonsultowanie z innymi podmiotami, przedstawienie – gdzie?, działania rzecznicze w tym np. spotkania z ugrupowaniami politycznymi)

Materiały stanowiące podstawę merytoryczną do propozycji rozwiązań zostały zbierane i uzgodnione w 2019r. w ramach Kongresu LGBT+ i podpisane przez ponad 20 organizacji pozarządowych działających na rzecz społeczności LGBT+. Od tego momentu projekty poszczególnych ustaw były bezskutecznie wnoszone pod głosowanie w Sejmie i Senacie.

Organizacje LGBT+ prowadzą stałe działania z zakresu rzecznictwa politycznego, społecznego i prawnego na rzecz wprowadzenia powyższych zmian prawnych w Polsce.

załączniki do przygotowanych rozwiązań np.:

1. diagnoza problemu
2. propozycje rozwiązań
3. założenia do ustawy
4. tekst projektu ustawy

Sytuacja społeczna osób LGBT+ w Polsce za lata 2019-2020: https://kph.org.pl/wp-content/uploads/2021/12/Rapot_Duzy_Digital-1.pdf

Propozycje rozwiązań wraz z szeregiem linków do odpowiednich tekstów projektów ustaw (wymagających dalszych prac): https://mnw.org.pl/kongreslgbt/

(opcjonalnie) One pager o działaniach / propozycjach koalicji/ organizacji – jeśli jest już przygotowany, jeśli nie jest gotowy postaramy się wspólnie go przygotować na podstawie wypełnionych metryczek – głównie dla mediów

Do przygotowania w zależności od potrzeb (m.in. mediów) po wstępnej akceptacji propozycji.

Prawa opiekunów/ek osób z niepełnosprawnościami

Osoba prezentująca propozycje: Maja Giżycka-Różalska, Fundacja KTOŚ, członkini Zespołu Praw Opiekunek/ów Inicjatywy „Nasz Rzecznik”

Czego dotyczą propozycje rozwiązań:

Zapewnienie powszechnie dostępnego, oferowanego przez cały rok wsparcia w postaci usług opieki wytchnieniowej dziennej i całodobowej dla stałych opiekunek/ów osób wymagających wsparcia w codziennym funkcjonowaniu – stałe wsparcie systemowe, nie w trybie corocznych programów/konkursów

Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Rodzin uprawnionych do korzystania ze wsparcia w ramach rządowego Programu „Opieka wytchnieniowa” – edycja 2023 oraz „Opieka wytchnieniowa dla członków rodzin lub opiekunów osób z niepełnosprawnościami” – edycja 2023 jest w Polsce ponad milion. W tym roku Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej w ramach wspomnianych programów zobowiązało się zapewnić wsparcie dla nie mniej niż 13 tys. opiekunów/opiekunek. Zważywszy skalę potrzeb, jest to dalece niewystarczające.

Źródło: dokumenty MRiPS: Program „Opieka wytchnieniowa” – edycja 2023 oraz Program „Opieka wytchnieniowa dla członków rodzin lub opiekunów osób z niepełnosprawnościami” – edycja 2023:

„Według danych z Elektronicznego Krajowego Systemu Monitorowania i Orzekania o Niepełnosprawności (stan na dzień 14 września 2022 r.) liczba:

dzieci niepełnosprawnych z orzeczeniem o niepełnosprawności w wieku poniżej 16 roku życia wynosi 101 521, w tym w wieku od 7 do 16 lat wynosi 46 260;
osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności zgodnie z prawomocnym orzeczeniem o niepełnosprawności lub wyrokiem sądu, pomiędzy 16 a 18 rokiem życia wynosi łącznie 32500;
osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, zgodnie z prawomocnym orzeczeniem o niepełnosprawności lub wyrokiem sądu, po 18 roku życia wynosi 947 867.

Cele Programu

Głównym celem Programu jest wsparcie członków rodzin lub opiekunów sprawujących bezpośrednią opiekę nad:

dziećmi z orzeczeniem o niepełnosprawności;
osobami niepełnosprawnymi posiadającymi:
orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności albo
orzeczenie traktowane na równi z orzeczeniem wymienionym w lit. a, zgodnie z art. 5 i art. 62 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 573, z późn. zm.).

– poprzez możliwość uzyskania doraźnej, czasowej pomocy w formie usługi opieki wytchnieniowej.”

W ramach Programu planuje się objąć wsparciem członków rodzin lub opiekunów osób sprawujących bezpośrednią opiekę nad osobami niepełnosprawnymi w liczbie nie mniejszej niż 9 500 osób („Opieka wytchnieniowa – edycja 2023”) i 3 500 osób („Opieka wytchnieniowa dla członków rodzin lub opiekunów osób z niepełnosprawnościami- edycja 2023”)

Kontrola NIK dotycząca realizacji Programu „Opieka wytchnieniowa” udokumentowała i skupiła jak w soczewce problemy, które członkinie i członkowie naszej Inicjatywy dostrzegali w skali lokalnej od lat. Wnioski pokontrolne nie pozostawiają złudzeń. W zależności od regionu Polski dostęp do bezpłatnej opieki wytchnieniowej jest bardzo ograniczony lub nie ma go wcale.

Źródło:

https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/wsparcie-wytchnieniowe-dla-opiekunow.html

a) Kontrola wykazała, że liczba osób, które uzyskały wsparcie wytchnieniowe wzrosła trzykrotnie. W ciągu trzech lat (2019-2021) był to jednak wzrost z 3 tys. do 9 tys. osób, co trudno uznać za sukces programu. Dla przykładu w ujęciu lokalnym: w województwie łódzkim w kontrolowanych latach były to odpowiednio 34, 28 i 102 osoby. Dla porównania: w samej Łodzi (nie województwie łódzkim) opiekunów/nek osób z niepełnosprawnościami jest ponad 25 tysięcy. W 2023 r. przewidziano wsparcie dla jedynie 131 osób.

Źródło danych: „Ocena zasobów pomocy społecznej. Raport za rok 2019” s. 55 wynika, że w Łodzi w 2019 r. świadczenie opiekuńcze uzyskało 25 274 osób, które nie podjęły lub zrezygnowały z zatrudnienia, aby sprawować opiekę nad bliską osobą, która wymaga wsparcia w codziennym funkcjonowaniu (świadczenie pielęgnacyjne – 22 642 os., specjalny zasiłek opiekuńczy 2 632 os.). Nie jest znana liczba osób, które wprawdzie są opiekunami osoby wymagającej wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, ale nie mają prawa do wspomnianych świadczeń opiekuńczych, bo np. mają ustalone prawo do emerytury czy renty. Zatem miejmy świadomość, że liczba 25 tys. opiekunek/ów jest na pewno zaniżona.

https://mops.uml.lodz.pl/files/public/dla_mieszkanca/MOPS/BIP/Dokumenty/sprawozdania_finansowe/OZPS_2019.pdf

https://mops.uml.lodz.pl/pomoc-spoleczna/program-opieka-wytchnieniowa-edycja-2023/

b) W okresie objętym kontrolą ponad dwukrotnie zwiększył się zasięg terytorialny Programu – w 2019 roku uczestniczyły w nim 324 gminy i powiaty, a w 2021 roku było to już 699 jednostek samorządowych. Tyle że gmin/powiatów mamy w Polsce 2 477, zatem wspomniana liczba 699 realizujące program, to zaledwie 28% całości. Oznacza to, że w 2021 r. w 72% gmin/powiatów opiekunki/owie nie mieli dostępu do opieki wytchnieniowej

Źródło: Odpowiedź ministra Pawła Wdówika na interpelację posłanki Iwony Hartwich:

http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/1823142?fbclid=IwAR3psqscN-hOH_BHu5oCEM26pzmpIimrZKfkdwN6oK_mCnW0GZlhpRatonU

c) Późne rozstrzyganie naborów i konkursów oraz przedłużające się procedury zawierania umów przez MRiPS z wojewodami i organizacjami pozarządowymi ograniczały czas i zakres świadczenia opieki wytchnieniowej. W konsekwencji wsparcie dla opiekunów/nek OzN w wielu gminach/powiatach świadczone było tylko przez kilka miesięcy w roku a terminy realizacji programów w poszczególnych latach nie zazębiały się.
d) Ostatecznie ze wsparcia w skontrolowanych przez NIK gminach i powiatach skorzystało w latach 2019–2021 zaledwie 53% osób spośród wszystkich ubiegających się o dofinansowanie (1.994 z 3.734).

WNIOSKI: Liczba opiekunek/nów osób z niepełnosprawnościami w Polsce (ponad milion) odpowiada łącznej liczbie mieszkańców/nek Poznania i Gdańska. Posługując się tym porównaniem, na wsparcie MRiPS liczyć może liczba osób odpowiadająca liczbie mieszkańców jednej z ulic wspomnianych miast.

Minął czwarty rok trwania programu „Opieka wytchnieniowa”. Jego założenia i realizacja są wciąż „w powijakach”. Program nadal nie jest dla jednostek samorządu terytorialnego obowiązkowy a skala wsparcia udzielanego w jego ramach stanowi kroplę w morzu potrzeb.

Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia? Co z tego będą mieli obywatelki i obywatele?

Postulujemy powszechny dostęp do usług opieki wytchnieniowej dla opiekunek/ów osób wymagajacych wsparcia w codziennym funkcjonowaniu (np. ze względu na niepełnosprawność lub zaawansowany wiek). Wsparcie to powinno być systemowe, realizowane w całej Polsce, przez cały rok – stale, nie w formie konkursów/programów. Istnieje paląca potrzeba zapewnienia opiekunom/kom dostępu do opieki wytchnieniowej dziennej (w miejscu zamieszkania lub innym wybranym przez rodzinę miejscu) oraz całodobowej – w trybie planowym i interwencyjnym. Zakres wsparcia powinien uwzględniać potrzeby opiekuna/ki i stanowić realne odciążenie w obowiązkach opiekuńczych.

Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań:

Inicjatywa “Nasz Rzecznik” skierowała w tej sprawie 6 zgłoszeń do Biura RPO w marcu 2023 r. Czekamy na odniesienie się do nich RPO.

Opis prowadzonych do tej pory działań – co zostało już zrobione

Kwestia utrudnionego dostępu do usług opieki wytchnieniowej jest jednym z ważnych postulatów mapy potrzeb wypracowanej przez grupę roboczą Zespołu Praw Opiekunek/ów Inicjatywy „Nasz Rzecznik”. Rzecznik Praw Obywatelskich interweniował dotąd w następujący sposób:

Protest Opiekunów OzN w Sejmie-> stanowisko RPO: protest w Sejmie wskazuje, że system wsparcia osób z niepełnosprawnością wymaga gruntownej naprawy.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-deinstytucjonalizacja-strategia-rozwoju-uslug-spolecznych-mrips

W 2019 r., rok po strajku, RPO przypomniał, że nadal nie ma prac nad wykonaniem choć części postulatów: https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/21-postulatow-Ozn-rok-po

W listopadzie 2017 r. RPO wraz z 54 organizacjami społecznymi skierował do premiera apel w sprawie deinstytucjonalizacji wsparcia dla osób niepełnosprawnych. Ponawia ten apel rokrocznie, rekomendując zindywidualizowanie wsparcia oraz branie pod uwagę woli i preferencji osób, na których rzecz te usługi są świadczone.

W piśmie do premiera wystosowanym w kwietniu 2018 r. RPO Adam Bodnar wyrażał zaniepokojenie kontrowersjami w związku ze sposobem wypracowania „porozumienia” pomiędzy rządem a przedstawicielami środowiska osób z niepełnosprawnościami. Określenie w nim priorytetów działań państwa w celu ochrony praw osób z niepełnosprawnościami ocenił jako krok naprzód w zapewnieniu im niezbędnego wsparcia.

RPO Adam Bodnar podkreślał, że ratyfikując Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych, Polska uznała ich prawa do odpowiednich warunków życia bez dyskryminacji.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-pomoc-dalszemu-krewnemu-opiekujacemu-sie-osoba-z-niepelnosprawnoscią

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-zwraca-sie-po-raz-kolejny-o-podjecie-dzialan-na-rzecz-wsparcia-rodzicow-z-niepelnosprawnoscia

Skierowanie do minister Marleny Maląg w dniu 19.11.2021 r. wniosku o podjęcie działań mających na celu wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego odnośnie świadczeń dla opiekunów, co umożliwi pracę nad dalszymi zmianami systemowymi dot. wyrównywania szans w dostępie do wsparcia dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami.

06.07.2020 r. Skierowanie wniosku do Przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu Rzeczypospolitej Polskiej o informacje o stanie działań na rzecz wykonania wyroku.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-ustawy-odbieraja-wsparcie-opiekunom-w-sposob-sprzeczny-z-konstytucja-mrpips-ozn

Osoba prezentująca propozycje:

Dominika Chabin, Fundacja Nieodkładalni, koordynująca akcję Przewijamy Polskę w 2023 r.
Anna Duniewicz, koordynatorka Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, inicjatywa obywatelska „Chcemy całego życia!”, współkoordynująca z Katarzyną Król akcję „Przewijamy Polskę” w Łodzi
Anna J. Nowak, członkini Zespołu Praw Opiekunek/ów Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, inicjatorka akcji Przewijamy Polskę, prezeska poznańskiego Stowarzyszenie na rzecz Dzieci i Dorosłych z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym „Żurawinka”, nagrodzona 9 maja 2023 r. Odznaką Honorową RPO za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/stowarzyszenie-zurawinka-odznaka-honorowa-rpo?fbclid

https://naszrzecznik.pl/stowarzyszenie-zurawinka-wyroznione-odznaka-honorowa-rpo-za-zaslugi-dla-ochrony-praw-czlowieka/

Katarzyna Król – społeczniczka z niepełnosprawnością, inicjatywa obywatelska „Chcemy całego życia!”, współkoordynująca z A. Duniewicz akcję „Przewijamy Polskę” w Łodzi

Czego dotyczą propozycje rozwiązań:

Rozwijanie na terenie całej Polski sieci dostępnych toalet wyposażonych w leżanki dla dorosłych osób z niepełnosprawnościami i osób starszych, które wymagają czynności higieniczno-pielęgnacyjnych w pozycji leżącej.

Organizacje zaangażowane w akcję „Przewijamy Polskę”: Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Dorosłych z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym „ŻURAWINKA” z Poznania, Fundacja NieOdkładalni z Gliwic, Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki i Fundacja INTEGRACJA z Warszawy, środowisko osób z niepełnosprawnościami i ich bliskich oraz Inicjatywa „Nasz Rzecznik” postulują:

zmianę rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12371900/katalog/12969214?fbclid] https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12371900/katalog/12969208, które będzie regulować tworzenie w nowo powstających obiektach użyteczności publicznej toalet dla osób z niepełnosprawnościami, będących jednocześnie pokojami higieniczno-sanitarnymi służącymi dorosłym osobom wymagającym np. przewijania w pozycji leżącej (podobne regulacje obowiązują już np. w UK od 2021 roku); Uwaga do projektu rozporządzenia w ramach konsultacji publicznych zgłoszona przez Fundację Integracja:
W budynku:
a) użyteczności publicznej o powierzchni powyżej 5 000 m2, którego właścicielem lub

inwestorem jest podmiot publiczny w rozumieniu art. 3 Ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami,

b) użyteczności publicznej innym niż wymienione w lit. a) o powierzchni użytkowej powyżej 10 000 m2,

c) stacji paliw o powierzchni powyżej 150 m2,
d) opieki zdrowotnej niezależnie od jego powierzchni, przynajmniej jedno z ogólnodostępnych pomieszczeń higieniczno-sanitarnych dostosowanych dla osób niepełnosprawnych zgodnie z § 86, musi zapewniać warunki umożliwiające czynności higieniczne dorosłych osób.
Pomieszczenia, o którym mowa w ust. 1 musi być dostosowane poprzez:

1) Zapewnienie powierzchni pomieszczenia min. 12m2 i szerokości przynajmniej 3 m.

2) Wyposażenie pomieszczenia w leżankę z automatyczną regulacją wysokości o szerokości nie mniejszej niż 0,8 m i długości nie mniejszej niż 1,8 m, podłączoną do przewodu kanalizacyjnego, o udźwigu nie mniejszym niż 200 kg.

3) Zapewnienie wzdłuż dłuższego boku leżanki wolnej przestrzeni o szerokości nie mniejszej niż 1,2 m.

4) Zapewnienie wzdłuż krótszego boku leżanki wolnej przestrzeni o szerokości nie mniejszej niż 0,9 m.

5) Wyposażenie pomieszczenia w podnośnik sufitowy o udźwigu nie mniejszym niż 200 kg.

montaż odpowiednich urządzeń (duże przewijaki, podnośniki sufitowe) w istniejących już toaletach obiektów publicznych dla osób z niepełnosprawnością (tam gdzie jest to możliwe, czyli jest odpowiednia powierzchnia i warunki techniczne).

Wstawianie zwykłych leżanek do toalet jest najprostszym rozwiązaniem, eliminującym kładzenie osób bezpośrednio na podłodze w WC. Optymalne są rozwiązania typu Changing Places funkcjonujące np. w Wielkiej Brytanii, Australii czy Nowej Zelandii. Są one kosztowne, ale w pełni dostosowane do specyficznych potrzeb osób z niepełnosprawnościami, które wymagają również wykonania czynności pielęgnacyjno-higienicznych, w tym wymiany pieluchy, rozebrania się w pozycji leżącej przed skorzystaniem z sedesu itp.

Optymalna powierzchnia pomieszczenia pokoju pielęgnacyjnego (tzw. komfortki) to min. 12 mkw. Ważna jest pełna dostępność (parter, winda, odpowiednia szerokość drzwi). W Poznaniu pierwsze pokoje, nazywane komfortkami, powstały dzięki środkom samorządowym, podobnie było w Krakowie.

Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Problem braku w miejscach publicznych w pełni dostępnych toalet wyposażonych w leżanki dla dorosłych osób z niepełnosprawnościami i osób starszych wymagających zmiany pieluch (tzw. komfortek) dotyczy co najmniej 150 tysięcy dorosłych osób w Polsce. To osoby niesamodzielne z powodu choroby, niepełnosprawności i/lub wieku, które kilka razy dziennie wymagają zmiany środków chłonnych, cewnikowania i innych czynności pielęgnacyjno-higienicznych wykonywanych w pozycji leżącej. Niestety, obecnie te czynności odbywają się najczęściej w warunkach urągających godności każdego człowieka: na podłogach toalet publicznych, lokali gastronomicznych, aptek albo na ławkach w parkach, na trawie lub w samochodach. Alternatywą pozostaje nierzadko rezygnacja z udziału w życiu publicznym, społecznym i rodzinnym lub wyrzeczenia jak wielogodzinne unikanie przyjmowania napojów i jedzenia w celu uniknięcia konieczności skorzystania z toalety czy wymiany środków chłonnych.

„Istniejące toalety od osób z niepełnosprawnościami w miejscach publicznych nie rozwiązują wszystkich problemów wszystkich OzN i ludzi starszych. Liczna grupa dorosłych osób niekontrolujących potrzeb fizjologicznych wymaga miejsc dostosowanych do zmiany środków chłonnych lub gdzie można przygotować się do skorzystania z toalety. Obecnie muszą planować wyjście z domu między jedną a drugą zmianą pieluchomajtek. Korzystają z trawników, ławek w parkach, podłóg w aptekach i toaletach, gdzie nie można się nawet niczym zasłonić. To rozwiązania prowizoryczne, niekomfortowe, często niebezpieczne, odbierające godność. Dopóki konieczność zmiany pieluchy dotyczy dziecka, opiekunowi jest łatwiej znaleźć ustronne miejsce i nie wzbudzić sensacji. Jeśli sprawa dotyczy jednak nastolatka, osoby dorosłej lub starszej – to prawie niemożliwe.” – pisała w czerwcu 2021 r. Anna J. Nowak, inicjatorka akcji „Przewijamy Polskę, prezeska poznańskiego Stowarzyszenia Żurawinka, członkini inicjatywy obywatelskiej „Chcemy całego życia!”

„Jako mama dorosłej osoby z mózgowym porażeniem dziecięcym niekontrolującej potrzeb fizjologicznych byłam zmuszona w ubiegłym roku przewinąć córkę na przewijaku dla niemowląt w jednej z poznańskich restauracji. Bałam się, że w trakcie zmiany pieluchy moja córka spadnie z dużej wysokości, a ja nie dam rady zabezpieczyć jej przed poważnym urazem. Było to dla nas upokarzające, traumatyczne przeżycie, które nigdy nie powinno się zdarzyć.

Tamto doświadczenie wzmocniło moje pragnienie działań na rzecz zmiany tej sytuacji zarówno w naszym mieście, jak i w całym kraju. Tak zrodził się pomysł akcji społecznej „Przewijamy Polskę”, do realizacji której zaprosiłam organizacje z miast, w których też już dostrzeżono ten problem. Celem akcji jest wyposażenie toalet publicznych – wszędzie, gdzie to potrzebne i możliwe – w stanowiska, gdzie osoby dorosłe będą mogły dokonać wymiany pieluch w sposób bezpieczny, komfortowy i godny. Marzą nam się takie miejsca w każdym mieście i miasteczku, na szlakach turystycznych, przy zjazdach z autostrad, w galeriach handlowych, remizach strażackich. Wierzymy, że wspólnym wysiłkiem już niedługo zaczną powstawać.

Konkretne działania są już prowadzone w kilku dużych miastach i cieszymy się, że do akcji „Przewijamy Polskę” dołączają kolejne miasta i miejscowości. Mamy też nadzieję na zmianę przepisów, w których – jak od roku 2021 w Wielkiej Brytanii – pojawi się zapis o miejscu do przewijania osób dorosłych, które będzie musiała posiadać każda nowo powstająca toaleta publiczna dla osób z niepełnosprawnościami.” – mówi Anna J. Nowak.

Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia? Co z tego będą mieli obywatelki i obywatele?

Postulowane rozwiązania znacznie poprawiłyby jakość życia, bezpieczeństwo i możliwości funkcjonowania w społeczeństwo ok. 150 tysięcy osób, które potrzebują dostępnych publicznie miejsc, gdzie w pozycji leżącej można dokonać niezbędnych czynności pielęgnacyjno-higienicznych. Dziś takie osoby (nastoletnie i dorosłe osoby z niepełnosprawnościami, osoby starsze) są często „więźniami czterech ścian”. Sieć kilkunastu dostępnych „komfortek” w większych miastach i choćby kilku w miastach mniejszych byłaby realizacją tego godnościowego postulatu i wymierną zmianą na lepsze w ich codziennym życiu. Bardzo ważne jest doposażenie w leżanki/przewijaki dla dorosłych stacji paliw i MOP-ów przy drogach krajowych, stacji kolejowych w miastach wojewódzkich oraz zapewnienie w składzie pociągów dalekobieżnych wagonu z pomieszczeniem pielęgnacyjno-higienicznym.

Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań:

Minister Rozwoju i Technologii Waldemar Buda otrzymał na początku marca 2023 roku od Koalicji Przewijamy Polskę szczegółowe propozycje rozwiązań i wytyczne dotyczące „komfortek” wraz z wnioskiem o:

zmianę Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie poprzez dokonanie w nim zapisu o zapewnieniu w konkretnych obiektach użyteczności publicznej/nowych inwestycjach pokoi pielęgnacyjnych dla osób dorosłych. Po przeprowadzonych konsultacjach społecznych, trwa obecnie proces legislacyjny zgłoszonych zmian (etap notyfikacji) w/w rozporządzeniu

https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12371900/katalog/12969214?fbclid=IwAR3PTY6NHUmRqgv8zUZi2ZU0RCKRxOAIyqhtTjaUIoCoZHQ9_vtoDm0VheQ#12969214

w istniejących toaletach publicznych dla osób z niepełnosprawnością (tam gdzie jest to możliwe, czyli jest powierzchnia + warunki techniczne) – montaż odpowiednich urządzeń umożliwiający wykonanie czynności pielęgnacyjnych, w tym wymianę pieluchy u dorosłej osoby, która wymaga położenia podczas tej czynności.

Wstawianie zwykłych leżanek do toalet jest najprostszym rozwiązaniem, eliminującym kładzenie bezpośrednio na podłodze w WC.

Zgodnie z odpowiedzią udzieloną przez MRiT Rzecznikowi Praw Obywatelskich w odpowiedzi na zapytanie A. Duniewicz z kwietnia 2023 r., „rozszerzeniu ma ulec katalog pomieszczeń higieniczno-sanitarnych o „pomieszczenia przeznaczone do przewijania dorosłych osób ze szczególnymi potrzebami”. Miałyby one być wydzielane w nowoprojektowanych budynkach przeznaczonych na potrzeby administracji publicznej o powierzchni użytkowej ponad 2000 m2, budynkach przeznaczonych na potrzeby kultury, sportu, handlu, usług lub obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym lub lotniczym o powierzchni użytkowej ponad 10000 m2, na stacjach paliw o powierzchni użytkowej ponad 300 m2 zlokalizowanych przy autostradach lub drogach ekspresowych oraz w budynkach przeznaczanych na potrzeby opieki zdrowotnej.”

Rzecznik Praw Obywatelskich zapowiedział, że będzie monitorował działania zapowiedziane przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii.

Opis prowadzonych do tej pory działań – co zostało już zrobione

W lutym 2021 roku, z inicjatywy prezeski poznańskiego Stowarzyszenia „ŻURAWINKA”, zainicjowana została akcja „PRZEWIJAMY POLSKĘ”, a w dniu 5 maja pięć organizacji pozarządowych: Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Dorosłych z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym „ŻURAWINKA” z Poznania, Fundacja MALI SIŁACZE z Krakowa, Fundacja NieOdkładalni z Gliwic, Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki oraz Fundacja INTEGRACJA z Warszawy utworzyło Koalicję. Na zaproszenie p. Agaty Kornhauser-Dudy, małżonki Prezydenta RP, przedstawicielki organizacji spotkały się w w maju 2021 roku w Belwederze, rozpoczynając wspólne działania na rzecz poprawy jakości życia dyskryminowanych 150 tysięcy osób w Polsce.

W ciągu dwóch lat działania Koalicja nawiązała współpracę z wieloma samorządami, instytucjami, firmami i organizacjami pozarządowymi. Trwają prace nad możliwymi zmianami prawa. Poszerza się lista lokalizacji, w których można skorzystać z komfortek. Powstała ich baza, realizowane są projekty edukacyjne, opracowana została koncepcja plenerowych komfortek. Obecnie w Poznaniu, Gliwicach i Lublinie istnieje możliwość bezpłatnego wypożyczenia wyposażenia plenerowej komfortki na organizowane w przestrzeni publicznej wydarzenia, imprezy itp.

Regularnie, przez cały rok, publikowane są w magazynie „Integracja” i na portalu Niepelnosprawni.pl artykuły przybliżające Akcję Społeczną „Przewijamy Polskę” promujące dobre praktyki i ludzi, dzięki którym powstają w Polsce kolejne komfortki.

Powołani zostali pierwsi Ambasadorzy i Ambasadorki akcji – mieszkańcy i mieszkanki Wielkopolski oraz Śląska, którym idea komfortek jest szczególnie bliska i które aktywnie włączyły się w ich promocję.

Od roku 2021 powstało w Polsce prawie 40 komfortek o różnym standardzie, utworzonych przez samorządy, organizacje pozarządowe i podmioty gospodarcze.

Ministerstwo Rozwoju i Technologii otrzymało od Koalicji Przewijamy Polskę szczegółowe propozycje rozwiązań i wytyczne dotyczące „komfortek w piśmie datowanym na 3 marca 2023 roku.

We wsparcie Akcji Przewijamy Polskę od początku zaangażowany są Zespoły Praw Opiekunek/ów oraz Praw Osób z Niepełnosprawnościami Inicjatywy „Nasz Rzecznik”. Z inicjatywy Anny Duniewicz i Katarzyny Król od stycznia 2022 r. funkcjonuje komfortka w galerii Sejmiku Osób Niepełnosprawnych w Łodzi.

Z inspiracji Inicjatywy „Nasz Rzecznik” oraz Koalicji Przewijamy Polskę w tej sprawie wielokrotnie zabierał głos RPO.

Wystąpienie RPO Marcina Wiącka (19.07.2023) do Ministra Rozwoju i Technologii Rzecznik Praw Obywatelskich ws. z projektem rozporządzenia w sprawie wprowadzenia obowiązku tworzenia pomieszczeń higienicznosanitarnych w konkretnych rodzajach budynków, dostosowanych i przeznaczonych do przewijania dorosłych osób ze szczególnymi potrzebami. RPO wskazuje, co powinno się znaleźć w tym rozporządzeniu, aby zapewnić osobom z niepełnosprawnościami realną poprawę dostępności przestrzeni publicznej

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-przewijanie-dorosli-miejsca-mrit-odpowiedz

https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2023-07/Do_MRiT_komfortki_19.07.2023.pdf

Wystąpienie RPO 5 maja 2023 r., w Europejski Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych i Dzień Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną:

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-przewijanie-dorosli-miejsca-mrit

Interwencja RPO ws. „komfortek” – pokoi pielęgnacyjnych z leżankami dla dorosłych osób z niepełnosprawnościami
Osoby dorosłe nie mają w przestrzeni publicznej miejsc do czynności pielęgnacyjno-higienicznych, które wymagają pozycji leżącej z powodu choroby, niepełnosprawności lub wieku
Zmiana pieluch, cewnikowanie czy podawanie leków odbywają często w warunkach niehigienicznych i urągających ludzkiej godności, np. na podłodze publicznych toalet czy w samochodach
Koalicja NGO-sów „Przewijamy Polskę” utworzyła już w Polsce 30 odpowiednich miejsc, tzw. komfortek, ale to nie wystarcza – osób potrzebujących takiego wsparcia jest ok. 150 tys.
Konieczne są zatem działania o charakterze systemowym – apeluje Rzecznik Praw Obywatelskich w wystąpieniu generalnym do Ministra Rozwoju i Technologii.

https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2023-05/Do_MRiT_komfortki_4.05.2023.pdf

https://naszrzecznik.pl/interwencja-rpo-ws-komfortek-pokoi-pielegnacyjnych-z-lezankami-dla-doroslych-osob-z-niepelnosprawnosciami/

Odpowiedź RPO na wniosek Anny Duniewicz z kwietnia ws. pokoi pielęgnacyjnych dla dorosłych osób z niepełnosprawnościami i osób starszych (komfortek):

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie „komfortek”, czyli toalet dostosowanych do potrzeb dorosłych osób z niepełnosprawnościami wyposażonych w leżanki i podnośniki. RPO wskazał na konieczność ujęcia w przepisach prawnych obowiązku zapewnienia toalet dostosowanych do wykonywania czynności higienicznych wobec osób z niepełnosprawnościami potrzebujących bardziej intensywnego wsparcia oraz określenia norm budowlanych dla takich pomieszczeń. Ministerstwo Rozwoju i Technologii odpowiada, że trwają prace nad projektem rozporządzenia, które ma m.in. uregulować obowiązek tworzenia pomieszczeń higieniczno-sanitarnych w konkretnych rodzajach budynków dostosowanych i przeznaczonych do przewijania dorosłych osób ze szczególnymi potrzebami.

Rozszerzeniu ma ulec katalog pomieszczeń higieniczno-sanitarnych o „pomieszczenia przeznaczone do przewijania dorosłych osób ze szczególnymi potrzebami”. Miałyby one być wydzielane w nowoprojektowanych budynkach przeznaczonych na potrzeby administracji publicznej o powierzchni użytkowej ponad 2000 m2, budynkach przeznaczonych na potrzeby kultury, sportu, handlu, usług lub obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym lub lotniczym o powierzchni użytkowej ponad 10000 m2, na stacjach paliw o powierzchni użytkowej ponad 300 m2 zlokalizowanych przy autostradach lub drogach ekspresowych oraz w budynkach przeznaczanych na potrzeby opieki zdrowotnej.

Rzecznik Praw Obywatelskich będzie monitorował działania zapowiedziane przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii.

Jawność

Propozycje przygotowuje Stowarzyszenie Sieć Obywatelska WatchDog Polska

Projekt zmian w ustawie o dostępie do informacji publicznej został przygotowany przez Sieć Obywatelską Watchdog Polska

Najważniejsze rozwiązania, które proponujemy:

zlikwidujmy niezgodny z Konstytucją system wyłączania prawa do informacji
uprośćmy procedury
wyważmy prawa i wartości – traktujemy udostępnianie “szeroko”, a ograniczenie dostępu “wąsko”
stwórzmy organ państwowy będący autorytetem w sprawie jawności
wykorzystujmy technologię do zwiększania przejrzystości
stwórzmy system zarządzania informacją i doceńmy jej rolę w państwie
pokazujmy wagę prawa do informacji także w ideowych założeniach ustawy
wejdźmy do Open Government Partnership

Przygotowane dokumenty:

projekt zmian przepisów dotyczących dostępu do informacji [w konsultacjach wewnętrznych]

Kontrola służb specjalnych

Nazwa koalicji lub organizacji przygotowującej propozycje: Fundacja Panoptykon

Organizacje uczestniczące w koalicji/ grupie organizacji przygotowującej propozycje: Krajowa Izba Radców Prawnych, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Amnesty International, Sieć Obywatelska Watchdog Polska, Stowarzyszenie Wolne Sądy, Fundacja im. Stefana Batorego

Obszar tematyczny: praworządność, prawo do prywatności

Osoba prezentująca propozycje: Wojciech Klicki

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań (np. naprawa TK, naprawa SN, przyjęcie polityki migracyjnej, zmiany w ustawach oświatowych): reformy nadzoru nad działaniem służb policyjnych i specjalnych

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania.

Każdego roku służby (np. policja, ABW, CBA) pozyskują 1,8 mln danych o aktywności Polek i Polaków – ich billingi czy informacje o lokalizacji, zakładają ok. 10 tys. podsłuchów oraz stosują do inwigilacji nielegalne narzędzia tj. Pegasus. Dzieje się to bez wystarczającej niezależnej kontroli i zagraża zarówno prawu do prywatności inwigilowanych osób, ale też demokracji i procesom wyborczym (czego najlepszym przykładem jest stosowanie w 2019 r. Pegasusa względem szefa sztabu Koalicji Obywatelskiej – Krzysztofa Brejzy).

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Proponowane rozwiązanie opiera się na dwóch filarach: wprowadzeniu obowiązku informowania osób poddanych inwigilacji o tym fakcie (12 miesięcy po zakończeniu działań) oraz stworzeniu niezależnej instytucji zajmującej się kontrolą nad służbami.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań (projekt ustawy, założeń do ustawy, projekt rozwiązań prawnych, ogólny opis kierunków zmian, inne):

przygotowaliśmy społeczne założenia ustawy o kontroli służb.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań – co zostało już zrobione (np. przygotowanie propozycji, skonsultowanie z innymi podmiotami, przedstawienie – gdzie?, działania rzecznicze w tym np. spotkania z ugrupowaniami politycznymi)

Postulowane w projekcie rozwiązania są kolejnym elementem działań rzeczniczych prowadzonych od kilku lat przez Fundację Panoptykon. W toku tych działań do zawartych w projekcie propozycji odniosły się partie opozycyjne (zasadniczo popierającej nasze postulaty), projekt jest też przedstawiany na najważniejszych wydarzeniach publicznych jesienią 2023 r. (Forum Ekonomiczne w Karpaczu, Igrzyska Wolności, Europejskie Forum Nowych Idei) oraz nieformalnych spotkaniach zarówno z decydentami, jak i ekspertami w obszarze służb (np. ich byłymi szefami).

SPOŁECZNE ZAŁOŻENIA USTAWY O KONTROLI NAD SŁUŻBAMI – streszczenie

SPOŁECZNE ZAŁOŻENIA USTAWY O KONTROLI NAD SŁUŻBAMI

Prawa osób z niepełnosprawnościami

Osoby prezentująca propozycje: Roman Szacki, koordynator Zespołu Praw Osób z Niepełnosprawnościami, [email protected]; Anna Duniewicz, koordynatorka Inicjatywy “Nasz Rzecznik”, [email protected]

Czego dotyczą propozycje rozwiązań

Budowa Systemu Wsparcia Osób z Niepełnosprawnościami
Asystencja osobista, mieszkalnictwo wspomagane i budżet osobisty – zapisane w ustawach, nie w trybie projektowym – jako realizacja idei niezależnego życia

Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania:

W Polsce mieszka 4-5 milionów osób z niepełnosprawnością, które powinny móc korzystać z pełni praw na równi z pełnosprawnymi obywatel(k)ami. Ich prawa do wsparcia umożliwiającego im prowadzenie możliwie niezależnego życia są jednak notorycznie naruszane – częściej niż osoby pełnosprawne są zagrożone ubóstwem, dyskryminacją, społecznym i zawodowym wykluczeniem.

Mamy w naszym kraju sześć systemów orzekania o niepełnosprawności: cztery w sprawie uprawnień do świadczeń rentowych, piąty – stopnia niepełnosprawności, a szósty – kształcenia specjalnego. Od stycznia 2024 r. dochodzi kolejny system orzekania – dla potrzeb realizacji ustawy o świadczeniu wspierającym. Problemem jest nagminne „uzdrawianie” na komisjach orzeczniczych i często nieuzasadniona okresowość orzeczeń. Skomplikowany, nieprzystający do założeń Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych system wsparcia i orzecznictwa utrudnia dużej grupie obywateli/lek korzystanie z ich praw. Problem ten był wielokrotnie dostrzegany i podejmowany przez Rzecznika Praw Obywatelskich.

Dla realizacji idei niezależnego życia osób z niepełnosprawnościami niezbędne jest też ustawowo gwarantowane i dostosowane do realnych potrzeb wsparcie asystenckie, mieszkalnictwo wspomagane i budżet osobisty osoby z niepełnosprawnością.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/postep-prac-nad-reforma-systemu-orzecznictwa-ws-niepelnosprawnosci-odpowiedz

Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia? Co z tego będą mieli obywatelki i obywatele?

Budowa Systemu Wsparcia Osób z Niepełnosprawnościami

Konieczne jest zapewnienie przez państwo osobom z niepełnosprawnościami, a także osobom je wspierającym, systemowego finansowania w ramach zapisanego w ustawach i przepisach wykonawczych oraz zagwarantowanego w budżecie wsparcia.

Postulowany system wsparcia powinien być łatwo dostępny, oparty na indywidualnym i podmiotowym traktowaniu. Powinien uwzględniać różnorodne potrzeby wynikające ze specyfiki i rodzaju niepełnosprawności oraz zapewniać możliwość wyboru formy wsparcia.

Ważnymi elementami tego wsparcia powinny być: diagnostyka, dostęp do leczenia i rehabilitacji, wczesne wspomaganie rozwoju, edukacja, aktywizacja zawodowa, dostęp do pracy, asystencja osobista, usługi opiekuńcze, mieszkalnictwo wspomagane, zaopatrzenie w niezbędne materiały i sprzęt wspomagające funkcjonowanie oraz dostępna przestrzeń publiczna.

Oczekiwanym przez osoby z niepełnosprawnością rozwiązaniem, zapewniającym im podmiotowość, jest wprowadzenie adekwatnego do potrzeb wynikających z niepełnosprawności budżetu osobistego.

Niezbędne jest odejście od dominującego obecnie systemu projektowego, konkursowego.

Niezbędna jest także przyjazna dla osób z niepełnosprawnością reforma orzecznictwa i przeprowadzenie szerokich, wystarczająco długich i rzeczywistych konsultacji społecznych przy aktywnym udziale środowiska osób z niepełnosprawnościami (osoby z niepełnosprawnością, osoby wspierające, eksperci/tki). Zwrócenie uwagi rządzącym, że osoby z niepełnosprawnością i osoby je wspierające wyczekują reformy orzecznictwa z nadzieją, ale też z niepokojem, bo prace nad zmianami w orzecznictwie są utajnione (także w zakresie proponowanych narzędzi i procedury oceny naruszenia sprawności organizmu) i przeciągają się w czasie.

Potrzebne jest gruntowne usprawnienie procedury orzekania, uwzględniające powszechnie zgłaszane problemy i zastrzeżenia, w tym obawę wrażliwych z powodu choroby i niepełnosprawności osób przed procedurą orzekania o niepełnosprawności, w tym z powodu niezrozumiałej konieczności orzekania się w kilku miejscach.

Orzekanie (oczywiście w jednym miejscu!) powinno obejmować:

diagnozę medyczną (w istotnej mierze powinna być uwzględniana opinia lekarza prowadzącego, nierzadko przez lata, osobę orzekaną);
diagnozę funkcjonalną, potencjału, potrzeb;
ustalenie indywidualnego pakietu wsparcia osoby z niepełnosprawnością.

Potrzebne jest wprowadzenie zasady wydawania osobom dorosłym orzeczeń o niepełnosprawności (i orzeczeń równoważnych) na stałe, jeżeli: 1) zostały wydane wcześniej przynajmniej trzy kolejne podobne orzeczenia na czas określony lub 2) kolejne podobne orzeczenia zostały wydane na czas określony na łączny okres co najmniej 10 lat.

Niezbędna jest możliwość wpisania potrzeby uczestnictwa w procesie orzeczniczym osoby zaufanej wskazanej przez osobę orzekaną w celu wsparcia komunikacyjnego, emocjonalnego i informacyjnego w przypadku, gdy osoba z niepełnosprawnością nie potrafi/nie może opisać swojego rzeczywistego funkcjonowania.

Powszechny i ciągły dostęp osób z niepełnosprawnościami do bezpłatnej, elastycznej usługi asystencji osobistej; odejście od systemu projektowego, konkursowego

Zagwarantowanie osobom z niepełnosprawnościami możliwie jak najbardziej niezależnego życia poprzez powszechny i ciągły dostęp do bezpłatnej usługi asystencji osobistej oraz komplementarnego/uzupełniającego się charakteru usług: asystencji osobistej dla osób z niepełnosprawnościami i opieki wytchnieniowej dla osób je wspierających.
Odejście od dominującego obecnie systemu projektowego, konkursowego.
Potrzeba większej elastyczności, w tym instytucji zdalnego asystenta dla osób głuchoniewidomych i słabosłyszących oraz „asystenta na żądanie”.
Zapewnienie ciągłości usług asystenckich i rozwijanie różnych form asystentury.

Obecnie przyznanie asystenta osobistego osoby niepełnosprawnej jest uzależnione od projektów i środków, które gminy otrzymują z programów rządowych. W wielu gminach w ogóle nie ma takiego wsparcia, w innych tylko przez kilka miesięcy w roku. Ważne jest również, by asystent osobisty nie był jedyną formą wsparcia asystenckiego. Równolegle należy rozwijać inne usługi asystenckie, np. dla przyjezdnych oraz osób, które sporadycznie potrzebują pomocy asystenta.

Ogólnopolskie standardy usług asystencji.
Ważne, by asystenci byli odpowiednio szkoleni, edukowani. Generalny problem braku asystentów i kandydatów na asystentów.

Rozwój mieszkalnictwa wspomaganego dla dorosłych osób z niepełnosprawnością: bezpiecznych i stałych (docelowych) mieszkań wspomaganych i zespołów mieszkań wspomaganych, a także mieszkań treningowych.

Budowanie i zapewnienie stałego finansowania wspomaganych społeczności mieszkaniowych. Zdaniem strony społecznej są one lepszym rozwiązaniem dla osób z niepełnosprawnością wymagających najbardziej intensywnego i stałego wsparcia niż centra opiekuńczo-mieszkalne. WSM-y (wg obecnych przepisów prowadzone przez organizacje społeczne) to małe – dla maks. 12 mieszkańców, z podziałem na mniej liczebne zespoły mieszkalne – domy z mieszkaniami oraz zespoły mieszkań w ogólnodostępnych budynkach mieszkalnych.

Dla zapewnienia autonomii i podmiotowości osób z niepełnosprawnością niezbędne jest “wydobycie” mieszkalnictwa wspomaganego z ustawy o pomocy społecznej. Osoba z niepełnosprawnością nie może być kierowana do zamieszkania gdziekolwiek decyzją administracyjną, nieraz wbrew swojej woli.

Osoba z niepełnosprawnością powinna posiadać tytuł prawny (najem, lokatorskie lub własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu, prawo własności, prawo użytkowania) do mieszkania, w którym mieszka na stałe, spełniającego definicję samodzielnego lokalu mieszkalnego zgodnie z prawem budowlanym, o powierzchni użytkowej co najmniej 35-40 m2. Zespoły mieszkań wspomaganych i mieszkania wspomagane powinny być zlokalizowane w pobliżu przystanków transportu publicznego.

Wysokość budżetu osobistego osoby z niepełnosprawnością powinna zapewnić możliwość utrzymania (bez wsparcia finansowego bliskich) mieszkania wspomaganego.

Niestety mimo rządowych zapowiedzi prace nad gruntowną reformą orzecznictwa są wciąż odkładane w czasie i utajnione.

Na VII Kongresie Osób z Niepełnosprawnościami padł postulat uchwalenia ustawy o mieszkalnictwie wspomaganym do końca II kwartału 2022 r. Czy rozwiązania prawne znajdą się w obiecanej ustawie o wyrównywaniu szans?

Link do ogłoszonego przez PFRON programu utworzenia 50 obiektów – wspomaganych społeczności mieszkaniowych: „Samodzielność – Aktywność – Mobilność!” Wspomagane Społeczności Mieszkaniowe – Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (pfron.org.pl)

Link do źródłowej koncepcji wspomaganych społeczności mieszkaniowych opracowanej przez ruch społeczny Godność i Wsparcie Drogą i Nadzieją: https://www.facebook.com/groups/982157621950968/permalink/1878173859016002/